„Słupowanie” w aptekach to patologia, w wyniku której farmaceuta-słup traci kontrolę i samodzielność w aptece. VIII Krajowy Zjazd Aptekarzy przyjął uchwałę, która rozpoczyna wojnę z tym negatywnym zjawiskiem.
Są różne postaci tej patologii. „Słupowaniem” jest udzielanie zezwoleń na prowadzenie nowych aptek „słupom”, czyli farmaceutom lub spółkom farmaceutów, którzy są właścicielami aptek tylko na papierze. W rzeczywistości są to figuranci kontrolowani przez firmy, które nie mogą uzyskać zezwolenia na prowadzenie apteki po „Aptece dla aptekarza” (nowelizacji Prawa farmaceutycznego z 2017 r.), która ograniczyła ilość posiadanych aptek do nie więcej niż czterech.
Kierownik i leki „na słupa”
„Słupami” bywają również kierownicy aptek. Zgodnie z przepisami taką funkcję może pełnić farmaceuta, który ma co najmniej pięcioletni staż pracy w aptece lub trzyletni staż, gdy ukończył specjalizację z zakresu farmacji aptecznej. W wielu województwach są problemy, żeby pozyskać pracowników z takim doświadczeniem.
Właściciele aptek zatrudniają więc farmaceutów jako „słupy”. Wygląda to tak: ktoś zostaje kierownikiem, dostaje za to wynagrodzenie i w ogóle nie pojawia się w aptece, bo pracuje gdzie indziej, często na drugim końcu Polski (takie przypadki ujawniali inspektorzy farmaceutyczni). Choć firmuje aptekę nazwiskiem, nie ma nad nią jakiekolwiek kontroli. Ale to nie wszystko: zdarza się, że pracujący w niej technicy farmaceutyczni wydają na „słupa” leki, do wydawania których nie są uprawnieni.
O „słupowaniu” w przypadku aptek mówimy wtedy, gdy aptekarz nie ma lub utraci samodzielność, czyli w momencie, gdy inny podmiot ma możliwość wywierania decydującego wpływu na farmaceutę lub spółkę farmaceutów. To narusza Kodeks Etyki Aptekarza RP, zgodnie z którym aptekarz jest wolny w podejmowaniu decyzji. Są patologiczne sytuacje, gdy np. farmaceuta przyjeżdża do apteki tylko raz, żeby podpisać zezwolenie i nigdy się w niej już nie pojawia lub gdy spółka z 5 tys. kapitału zakładowego wykupuje apteki warte miliony. Często nagabywani do tego są młodzi farmaceuci ze świeżymi pieczątkami na dyplomie. Za kilkaset złotych miesięcznie podpisują dokumenty i oddają pełnomocnictwa, nie zdając sobie sprawy, że w przypadku nieprawidłowości będą odpowiadać całym majątkiem -
mówi Marek Tomków, wiceprezes Naczelnej Rady Aptekarskiej.
Naprzeciw temu problemowi wychodzi uchwała „antysłupowa” przyjęta na styczniowym Krajowym Zjeździe Aptekarzy - to najwyższy organ władzy samorządu aptekarskiego, który zbiera się raz na cztery lata: podsumowuje działalność tego samorządu i wybiera jego władze.
- Punktem wyjścia do powstania uchwały Krajowego Zjazdu Aptekarzy były zapisy kodeksu karno-skarbowego - podkreśla Tomków.
Definiuje on „słupowanie”, czyli firmanctwo, jako posługiwanie się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą innego podmiotu w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności. To przestępstwo skarbowe, za które grozi kara grzywny lub do 3 lat pozbawienia wolności. Co więcej, nie tylko firmant, ale też firmujący ponosi odpowiedzialność całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe, które powstały podczas prowadzenia takiej działalności.
Zero tolerancji dla „słupowania”
Tomków: - Ze „słupowaniem” mieliśmy do czynienia przy nielegalnym wywozie leków z Polski. Działalność mafii lekowej opierała się właśnie na firmach-słupach. Firmantami w nich nie byli farmaceuci. Pomimo nałożenia na „słupy” setek milionów złotych kar przez Głównego Inspektora Farmaceutycznego, nie ściągnięto ani złotówki. Obecnie „słupowanie” stało się metodą na przejmowanie aptek. Duże sieci przy pomocy farmaceutów-słupów skupują kolejne placówki, omijając prawo.
Ostrze uchwały „antysłupowej” skierowane jest przeciwko sytuacji, gdy farmaceuta nie ma lub traci samodzielność i nie ma wpływu na aptekę. Według uchwały ze „słupowaniem” możemy mieć do czynienia, np. gdy:
- farmaceuta (lub spółka farmaceutów) nie może należycie prowadzić apteki w sytuacji, gdy inny podmiot ma możliwość wywierania na niego decydującego wpływu;
- farmaceuta jest podmiotem zależnym i jest kontrolowany pośrednio lub bezpośrednio (chodzi o przejęcie kontroli w rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, gdy inny podmiot może wywierać na niego decydujący wpływ);
- farmaceuta w celu zatajenia prowadzenia na własny rachunek lub rzeczywistych rozmiarów działalności gospodarczej polegającej na prowadzeniu apteki ogólnodostępnej: posługuje się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą innego podmiotu bądź godzi się na posługiwanie się przez inny podmiot jego imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą;
- farmaceuta zawarł umowę zawierającą postanowienia, które pozbawiają lub istotnie ograniczają jego samodzielność lub niezależność w prowadzeniu apteki, np. bez zgody podmiotu nie może dokonywać czynności faktycznych lub czynności prawnych (np. czynności o zaciągnięciu zobowiązania), zobowiązuje się do działania pod firmą innego przedsiębiorcy i używania jego nazwy lub elementów identyfikacji wizualnej, co może wprowadzać w błąd pacjentów, zobowiązuje się do udostępniania podmiotowi trzeciemu dokumentów dotyczących prowadzenia apteki, do zapłaty kary umownej za zaprzestanie prowadzenia apteki bez jego zgody lub w przypadku zachowania, które standardowo pozostaje w zakresie swobodnej decyzji podmiotu prowadzącego aptekę;
- podmiot trzeci (firmant) w ramach umowy zobowiązuje się do wykonywania w imieniu farmaceuty działalności gospodarczej, do uiszczania należności publicznoprawnych w imieniu farmaceuty, do zastępowania farmaceuty w realizacji obowiązków pracodawcy, strony umów cywilnoprawnych oraz innych umów oraz do wypłacania farmaceucie wynagrodzenia za pozostawanie podmiotem prowadzącym aptekę.
W sprzeczności z powołaniem
Powyższe sytuacje mogą być (ale nie muszą) przesłankami do utraty rękojmi należytego prowadzenia apteki przez farmaceutę lub do naruszenia przez farmaceutę Kodeksu Etyki Aptekarza RP (sąd aptekarski może ukarać aptekarza upomnieniem, naganą, zawiesić mu prawo wykonywania zawodu od trzech miesięcy do trzech lat lub pozbawić go prawa wykonywania zawodu).
Według KZA „słupowanie” to działanie wbrew sumieniu, w sprzeczności z zawodowym powołaniem, narusza dobre imię pozostałych członków zawodu, a w jego wyniku farmaceuta zawiera z pracodawcą lub pracownikiem umowę niegwarantującą wykonywania zawodu zgodnie z zasadami etyki. Utrata rękojmi natomiast oznacza niemożność otwarcia apteki bądź też utratę posiadanego już zezwolenia na prowadzenie apteki. Wykaz warunków z uchwały KZA liczy łącznie kilkanaście punktów. Skąd drobiazgowość samorządu aptekarskiego w tych zapisach?
- W uchwale KZA został wymieniony cały katalog warunków, które będą brane pod uwagę przy postępowaniu weryfikującym, czy dany farmaceuta łamie zapisy uchwały KZA czy nie – tłumaczy Tomków. - Ujęto je bardzo szeroko, aby nie było zarzutu, że uchwała jest zbyt ogólna i nieprecyzyjna. Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia, kiedy wprowadzono zakaz reklamy aptek. Jego przeciwnicy próbowali deprecjonować prawo, twierdząc, że można dostać 50 tys. zł kary za uśmiechniętą farmaceutkę czy informację o płaceniu kartą. W przypadku uchwały antysłupowej również widzimy takie próby, np. słyszymy, że NRA zabrania wieszać krzyże apteczne, brać kredyt w banku, czy kupować w grupie zakupowej. To bzdury, których celem jest odwrócenie uwagi od meritum. Problemem nie jest krzyż, czy kolor na szybie, tylko sytuacja, kiedy sieć aptek pod pozorem rzekomej „franczyzy” przejmuje aptekę, farmaceuta upoważnia ją do pełnej reprezentacji i oddaje pełną władzę innemu przedsiębiorcy: prawo do zatrudniania personelu, zaciągania zobowiązań finansowych, itp.
Kierunek obrany przez Naczelną Izbę Aptekarską neguje PharmaNet i kancelaria DZP. Tomasz Kaczyński i Maria Kanak, radcy prawni DZP w komentarzu, który ukazał się jeszcze przed zjazdem delegatów napisali: „Izba zmierza w kierunku już wcześniej obranym – i piętnowanym przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów – ograniczania konkurencji na rynku aptecznym. Oczywistym wydaje się, że głównym celem przedmiotowej uchwały jest uzurpacja nowych uprawnień władczych nie tylko nad farmaceutami, ale też nad prowadzonymi przez nich aptekami, a w rezultacie ograniczenie konkurencji na rynku”.
Ograniczenie konkurencji?
DZP zwróciła uwagę na to, że „odpowiedzialność z tytułu zawarcia porozumienia ograniczającego konkurencję, a takie potencjalnie wykreuje przyjęta uchwała, ponosi nie tylko przedsiębiorca (samorząd zawodowy), ale również osoba nim zarządzająca”. Wskazała też, że to może się wiązać nawet z karą 2 mln zł i nie można wykluczyć „osobistej odpowiedzialności delegatów” głosujących za tą uchwałą KZA.
95 proc. delegatów na KZA opowiedziało się przeciwko „słupowaniu” w aptekach.
Wśród nich znaleźli się zarówno farmaceuci pracujący w aptekach indywidualnych, jak i sieciowych, a więc również tych zrzeszonych w ZPA PharmaNET (m.in. ZIKO, Dr. Max, DOZ). Wynik ten pokazuje, że farmaceuci, niezależnie od miejsca zatrudnienia, negatywnie oceniają ten proceder -
wskazuje Tomasz Leleno, rzecznik prasowy Naczelnej Izby Aptekarskiej.
PharmaNet ocenił, że KZA przyjął „szereg przepisów uderzających w swobodę prowadzenia działalności gospodarczej i ograniczających konkurencję na rynku aptecznym”. Dodał też, że „władze korporacji farmaceutów (…) nie ustają w rzucaniu konkurencji kłód pod nogi”.
Według kancelarii DZP celem uchwały jest „ustanowienie takich uprawnień samorządu aptekarskiego, które dadzą samorządowi aptecznemu arbitralną władzę nad farmaceutami nie tylko w obszarze wykonywania przez nich czynności fachowych, ale także w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej. Od decyzji izby aptekarskiej będzie bowiem teraz zależeć, czy apteka będzie mogła dalej funkcjonować: utrata przez właściciela prawa wykonywania zawodu farmaceuty jest przecież równoznaczna z utratą zezwolenia na prowadzenie apteki”. Co więcej, radcy prawni DZP uznali, że uchwała KZA jest naruszeniem prawa, a jej podjęcie i wdrożenie stanowi zakazaną prawem praktykę ograniczającą konkurencję.
Przeciwny głos w dyskusji zabrał Związek Aptekarzy Pracodawców Polskich Aptek (ZAPPA). W jego oświadczeniu czytamy: „Uchwała dotyczy jedynie członków samorządu aptekarskiego, nie dotyczy w ogóle podmiotów prowadzących apteki, nie będących farmaceutami, dotyczy w całości czynności zawodowych oraz zawiera się w granicach interesu publicznego i służy jego ochronie. W obliczu powyższego, Związek Aptekarzy Pracodawców Polskich Aptek stanowczo negatywnie odnosi się do manipulujących opinię publiczną przekazów ZPA PharmaNET i Związku Przedsiębiorców i Pracodawców (ZPP), jako przekazów broniących ewidentnego naruszania prawa przez swoich członków oraz przedstawicieli naszej grupy zawodowej, efektem których może być sprowadzenie zagrożenia zdrowia lub życia”.
- Uchwała KZA ma nie tylko prewencyjny charakter – mówi Tomków. - Okręgowe izby aptekarskie na podstawie uchwały KZA już w tej chwili mogą wszczynać postępowania dotyczące „słupowania”. Warto też pójść krok dalej i wyposażyć Prawo farmaceutyczne w takie same regulacje, które znajdują się w kodeksie karno-skarbowym. Warto, żeby organy inspekcji farmaceutycznej miały możliwość sprawdzenia, kto staje się faktycznym właścicielem apteki. Nikt nie będzie pytał farmaceutę o kolory witryny, ale np. o to, w jaki sposób otrzymał kilka milionów złotych pożyczki bez żadnego zabezpieczenia.
KZA przyjmując tę uchwałę, zwrócił się do wszystkich jednostek i organów samorządu aptekarskiego do podejmowania działań prawnych, które będą zmierzać do zapobiegania lub eliminowania nagannych zachowań związanych ze szkodliwym zjawiskiem „słupowania”. Do tego, żeby egzekwować zapisy uchwały, nie są potrzebne NIA i okręgowym izbom aptekarskim dodatkowe regulacje i uprawnienia. Zgodnie z ustawą o izbach aptekarskich NIA realizuje uchwały KZA. Zaskarżyć do Sądu Najwyższego może je tylko minister zdrowia. I tylko sąd może uchylić uchwały KZA. Według NIA walka ze „słupowaniem” będzie skuteczniejsza przy wsparciu wszystkich organów administracji państwowej odpowiedzialnych za stanowienie i przestrzegania prawa.
Wojciech Giedrys, (MG)
fot. Pixabay.com
