Przez wiele lat niemiecki rynek apteczny był dla polskich farmaceutów wzorem. Kojarzył się ze
stabilizacją, prestiżem, pewnymi dochodami,
możliwością zawodowego rozwoju, brakiem sieci aptecznych. To eldorado niszczy jednak błędna
decyzja ustawodawców sprzed kilku lat, czyli zmiana w przepisach umożliwiająca wysyłkową sprzedaż leków na receptę. Teraz Niemcy muszą zmierzyć się z wielkim problemem, o którym zgodził się opowiedzieć nasz rozmówca.
W marcu polscy farmaceuci z uwagą przyglądali się protestowi niemieckich kolegów, którzy wyszli na ulicę w reakcji na decyzję Komisji Europejskiej. Protestowano przeciwko zagranicznym aptekom internetowym oferującym na niemieckim rynku leki na receptę w cenach przez nie ustalonych, a nie sztywnych, które obowiązują niemieckie apteki. Ten protest był głosem całego środowiska farmaceutycznego?
Frekwencja na proteście nie była oszałamiająca, pojawiło się na nim bodaj czterysta osób. Ale to był normalny dzień pracy, wszystkie apteki funkcjonowały, więc wielu farmaceutów po prostu nie mogło wziąć w nim udziału. Z apteki, w której pracuję, zlokalizowanej blisko granicy z Polską, nikt na protest nie pojechał. Nie dlatego, że uważaliśmy ten protest za niesłuszny lub niepotrzebny, ale z braku możliwości i czasu.
Wysyłkowa sprzedaż leków na receptę jest dziś poważnym problemem dla niemieckich aptek, stąd ten protest. Wszystko zaczęło się od tego, że rząd kiedyś do niej dopuścił. Chciał, by niemieckie apteki mogły wysyłać leki do pacjentów, miało to być rozwiązanie korzystne dla aptek i dla pacjentów. Nie przewidział, że na rynku pojawią się natychmiast mocniejsi gracze, którzy nie prowadzą aptek stacjonarnych i mają w związku z tym mniejsze koszty, bo nie muszą dyżurować, wytwarzać leków recepturowych, zatrudniać tak wielu farmaceutów, jak apteki stacjonarne. Te firmy, chcąc przyciągnąć do siebie pacjentów, nagabywały ich, przekonując do swoich usług bonusami. Na przykład w postaci bonów o wartości 5 euro za każdy lek kupiony w internetowej aptece, do zrealizowania przy kolejnych zakupach. Sięgały też po inne rozwiązania. W Niemczech jest system dopłacania przez pacjenta do leków wydawanych na receptę. Taką dopłatę powinien pobierać każdy sprzedawca. Zagraniczne apteki internetowe nie inkasowały tych opłat, z premedytacją obchodząc w ten sposób rozporządzenie o cenach leków. I poprzez to zwiększały sprzedaż. Oczywiście takie sprawy trafiały szybko do sądów i firmy je przegrywały, ale działały nadal, bo to im się opłacało. Tymczasem niemieckie apteki wciąż były i są zobowiązane do stosowania sztywnych cen leków, co automatycznie stawia je w gorszej pozycji. Nie chodzi jednak o to, by zwykłe apteki też miały możliwość sprzedaży leków
po zaniżonych cenach. Jednolitość cen jest jednym z ważniejszych elementów dobrego funkcjonowania aptek. W myśl zasady, że apteki mają ze sobą konkurować jakością obsługi klienta, a nie ceną.
po zaniżonych cenach. Jednolitość cen jest jednym z ważniejszych elementów dobrego funkcjonowania aptek. W myśl zasady, że apteki mają ze sobą konkurować jakością obsługi klienta, a nie ceną.
Gdy Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej zdecydował, że niemieckie przepisy o sztywnych cenach leków nie dotyczą zagranicznych aptek, sytuacja dodatkowo się więc skomplikowała?
Oczywiście. Oznaczało to przecież, że zagraniczne apteki, wbrew stanowisku
niemieckiego rządu, mogą sprzedawać leki na receptę w niższych cenach. To było szczególnie niesprawiedliwe wobec niemieckich aptek internetowych, które wciąż musiały trzymać się sztywnych cen. Bo przecież pacjent, chcąc skorzystać z usług takiej apteki, wybierał tę, która oferowała tańsze leki i bonusy. Innymi słowy – wybierał aptekę działającą za granicą.
niemieckiego rządu, mogą sprzedawać leki na receptę w niższych cenach. To było szczególnie niesprawiedliwe wobec niemieckich aptek internetowych, które wciąż musiały trzymać się sztywnych cen. Bo przecież pacjent, chcąc skorzystać z usług takiej apteki, wybierał tę, która oferowała tańsze leki i bonusy. Innymi słowy – wybierał aptekę działającą za granicą.
Zaskakujące było tłumaczenie unijnego trybunału, że orzekł na korzyść zagranicznych aptek, by wyrównać ich szanse na niemieckim rynku. Wynikało z tego, że wymogi stawiane przed niemieckimi aptekami, takie jak obowiązek dyżurowania czy wytwarzania leków recepturowych, to przywilej,
z którego zagraniczne apteki korzystać nie mogą. To świadczy o nieznajomości realiów funkcjonowania aptek przez członków trybunału.
z którego zagraniczne apteki korzystać nie mogą. To świadczy o nieznajomości realiów funkcjonowania aptek przez członków trybunału.
Co zrobiły niemieckie władze, by systemowo rozwiązać problem? Wygląda na to, że nic. Przeszło dwa lata minęły, nim Komisja Europejska pogroziła Niemcom palcem z powodu pozostawienia w mocy przepisów, które zakwestionował Trybunał.
W ostatnich latach pojawiały się różne pomysły, jak rozwiązać ten problem, ale żaden z nich nie został uznany za wart wdrożenia. Przede wszystkim dominowało jednak przekonanie, że pod względem prawnym z wyrokiem TSUE nie ma szans walczyć.
W międzyczasie były jednak w Niemczech wybory i to też miało wpływ na pozostawienie sprawy bez rozwiązania. Przy ich okazji pojawiały się jednak pod adresem farmaceutów różne obietnice. W tym wprowadzenia zakazu wysyłkowej sprzedaży leków na receptę, czyli zrobienia kroku w tył.
Ale po wyborach niczego w tej sprawie już nie zrobiono. Padają przy tym różne uzasadnienia. Że rządzący chcieliby tego, ale nie mogą tak postąpić, że taki zakaz jest nie na dzisiejsze czasy. Padają też pytania, co z wprowadzeniem takiego zakazu zrobiłby TSUE?
Teraz jest nowy minister zdrowia i ma nowe pomysły. Jednym z nich jest dodatkowe finansowanie aptek z budżetu. W tym wypłacanie im większych pieniędzy za nocne i niedzielne dyżury. Inny pomysł to wyższe wynagrodzenia za wykonywanie leków recepturowych czy za prowadzenie dokumentacji leków opioidowych, których apteki wysyłkowe nie mogą sprzedawać. Skupiono się więc na tych funkcjach aptek stacjonarnych, których nie mają apteki internetowe i do nich rząd mógłby dosypać pieniędzy. Mowa o milionach euro. To byłyby przyzwoite kwoty, więc część
farmaceutów patrzy na taką ewentualność przychylnie. Ci, którzy patrzą bardziej dalekowzrocznie, twierdzą jednak, że pomimo dość dobrych pieniędzy, nadal nie jest to rozwiązanie problemu. Jeśli bowiem sprzedaż internetowa nadal będzie się rozwijać, to nawet dość dobre dopłaty nie pomogą w funkcjonowaniu aptek stacjonarnych.
farmaceutów patrzy na taką ewentualność przychylnie. Ci, którzy patrzą bardziej dalekowzrocznie, twierdzą jednak, że pomimo dość dobrych pieniędzy, nadal nie jest to rozwiązanie problemu. Jeśli bowiem sprzedaż internetowa nadal będzie się rozwijać, to nawet dość dobre dopłaty nie pomogą w funkcjonowaniu aptek stacjonarnych.
Dyżury, choć są w Niemczech opłacane przez państwo, wpływają negatywnie na sytuację aptek?
Kwoty, które apteki otrzymują za dyżury, nie są wystarczające. Często jest więc tak, że pełnią je właściciele aptek. Oczywiście nie dotyczy to wszystkich
aptek, bo są takie placówki, które w czasie dyżurów sprzedają wiele leków, a wtedy dyżur jest w miarę opłacalny. Ale w takiej aptece jak ta, w której ja pracuję, rzadkością jest, że pacjent pojawia się w czasie dyżuru. Więc podczas gdy kolega z Berlina mówi, że niedzielny dyżur to dla niego normalny dzień pracy, bo obsłużył stu pacjentów, w mojej aptece przyjście choć jednego
pacjenta w czasie nocnego dyżuru jest wydarzeniem. Oznacza to, że budżetowa dotacja stanowi niemalże cały przychód apteki z dyżuru.
aptek, bo są takie placówki, które w czasie dyżurów sprzedają wiele leków, a wtedy dyżur jest w miarę opłacalny. Ale w takiej aptece jak ta, w której ja pracuję, rzadkością jest, że pacjent pojawia się w czasie dyżuru. Więc podczas gdy kolega z Berlina mówi, że niedzielny dyżur to dla niego normalny dzień pracy, bo obsłużył stu pacjentów, w mojej aptece przyjście choć jednego
pacjenta w czasie nocnego dyżuru jest wydarzeniem. Oznacza to, że budżetowa dotacja stanowi niemalże cały przychód apteki z dyżuru.
To przekłada się na sytuację ekonomiczną aptek? Apteki w Niemczech mają finansowe kłopoty lub nawet upadają z powodu niedostatecznych przychodów?
Od kilku lat liczba aptek w Niemczech systematycznie spada?
Tak. Głównym problemem jest tu jednak nierównomierna lokalizacja aptek. W Berlinie są rozlokowane co dwieście metrów, na wsi bywa, że trzeba szukać najbliższej apteki w obrębie pięćdziesięciu kilometrów. To te drugie najczęściej znikają z rynku, bo to za daleko, by jechać do nich bez szczególnie ważnego powodu. I ten fakt zagraniczne apteki wysyłkowe starają się
wykorzystać jako uzasadnienie do swoich działań.
wykorzystać jako uzasadnienie do swoich działań.
Większe pieniądze za nocne czy świąteczne dyżury niewiele by więc zmieniły?
Powiedziałbym raczej, że niekoniecznie byłyby wystarczającą pomocą. Choć w związku ze stanowiskiem Komisji Europejskiej rząd zastanawia się nawet
nad kwotą powyżej 500 euro za dyżur.
nad kwotą powyżej 500 euro za dyżur.
Nie chcecie, jak część polskich farmaceutów, likwidacji obowiązkowych dyżurów?
Nie. Uważamy, że to część naszego zawodu – czekać pacjenta, który potrzebuje pomocy. Gdy nie ma pacjentów, dyżury wykorzystujemy na wykonanie różnych zaległych zadań w aptece. Czas ten można również wykorzystać na potrzebny wypoczynek i regenerację przed następnym dniem pracy. Dyskusji na temat zasadności dyżurowania nie ma jednak dopiero od momentu, gdy rząd kilka lat temu zaczął dofinansowywać
dyżury. Wcześniej dyskusje te były gorące.
dyżury. Wcześniej dyskusje te były gorące.
Co jeszcze – oprócz wyższych dopłat za dyżury, wykonywanie leków recepturowych i dokumentacji obrotu lekami opioidowymi – proponuje rząd, by poprawić sytuację aptek stacjonarnych?
By zniwelować niekorzystne dla niemieckich aptek skutki unijnego wyroku, mowa jest także o uregulowaniu sprzedaży wysyłkowej poprzez wprowadzenie zmian w pakietach tzw. ustaw socjalnych (SGB V), na których kształt instytucje unijne nie mają wpływu. Ale również w tej kwestii nie zapadły jeszcze żadne wiążące decyzje. Są więc kolejne pomysły, ale nie ma konkretów. Wszystko to przypomina więc szukanie po omacku, dlatego
jesteśmy niezadowoleni.
jesteśmy niezadowoleni.
Jakie jest w tej sprawie stanowisko niemieckiego odpowiednika polskiego samorządu aptekarskiego?
Niemiecki samorząd próbuje prowadzić dialog z rządem, nie stawia sprawy na ostrzu noża.
Ma poczucie, że rząd jest po stronie farmaceutów?
Ma takie poczucie, my, farmaceuci, też mamy takie poczucie. Problem w tym, że samorząd także nie wie, jak problem rozwiązać. Chciałby zakazu handlu wysyłkowego leków na receptę, ale nie ma przekonania, czy to jest do zrobienia.
Czy zamieszanie wokół sztywnych cen leków na receptę to dziś jedyna bolączka niemieckich aptekarzy?
Poważnym problemem niemieckich aptek jest dziś też brak ludzi do pracy. Na stronie tutejszej izby aptekarskiej jest mnóstwo ogłoszeń aptek poszukujących farmaceutów. Pacjenci wciąż postrzegają ten zawód jako bardzo lukratywny i mówią nam o tym, jednak w praktyce już tak nie jest. Zawód farmaceuty stał się mało atrakcyjny. Z dwóch przyczyn. Po pierwsze z powodu ciężkich studiów, po drugie wysokości zarobków, które z punktu widzenia obywatela Niemiec nie są niczym szczególnym. A przyszłość zawodu, dalsze losy stacjonarnych aptek są dziś niepewne. Dlatego
młodzież nie wybiera farmacji.
młodzież nie wybiera farmacji.
Dużo w tym podobieństw do polskiego rynku aptecznego, ale jest też wiele różnic. Co według Pana najbardziej odróżnia polskie apteki od niemieckich?
To, co mnie najbardziej zaskakuje w polskich aptekach, to ilość suplementów diety. I ilość reklam suplementów w mediach. W Niemczech też nie brakuje suplementów diety, ale to, co się dzieje w Polsce, daleko odbiega od niemieckich standardów. Ten natłok suplementów diety i ich reklam był nawet opisywany w niemieckich mediach fachowych jako coś dziwnego, niezrozumiałego.
