Na polskim rynku aptecznym działa spora grupa aptek, które nic sobie nie robią z zakazu reklamy. Z powodu ogłoszenia uzasadnień do dwóch wyroków sądowych postanowiliśmy przyjrzeć się nazwom aptek, których brzmienie – w kontekście obowiązywania zakazu reklamy – trudno nazwać neutralnymi. Co na to inspektorzy farmaceutyczni?
Żeby chociaż tego zakazu reklamy aptek nie było – mówiła nam w minionym roku farmaceutka, właścicielka apteki z małej miejscowości. – Człowiek mógłby przynajmniej zaprezentować się szerzej pacjentom. A tak to pacjenci widzą tylko sieciowe apteki, bo wszędzie jest ich pełno. Odpowiadając na pytanie, czy uważa, że mogłaby przeznaczyć na reklamę podobne środki jak sieciowe apteki, farmaceutka jednak się zawahała. Przyznała, że nie mogłaby sobie na taki wydatek pozwolić. Czy po ewentualnej zmianie przepisów sytuacja jej apteki byłaby więc lepsza? Na pewno nie. To najlepszy dowód na to, że majstrowanie przy zakazie reklamy aptek mogłoby stać się w konsekwencji wielkim problemem dla małych, indywidualnych aptek. A próby udowodnienia rzekomej potrzeby rozluźnienia tego zakazu są przecież co jakiś czas ponawiane.
POPULARNE W POLSCE IMIĘ - TANIA
Tymczasem na aptecznym rynku działa spora grupa aptek, które nic sobie nie robią z zakazu reklamy. I nie chodzi tym razem wcale o te apteki, które wbrew przepisom zamawiają reklamy w gazetach czy wywieszają je na ścianach budynków. Z powodu ogłoszenia uzasadnień do dwóch wyroków sądowych postanowiliśmy przyjrzeć się nazwom aptek, których brzmienie – w kontekście obowiązywania zakazu reklamy – trudno nazwać neutralnym. „Centrum Tanich Leków”, „Tania”, „Super Tania”, „Bliska i Tania”, „Grosik” i „Za grosze”. Wystarczy kilka minut, by po wpisaniu do rejestru aptek słów „tania” czy „centrum” ukazała się lista aptek funkcjonujących pod takimi nazwami. Zdecydowanie przewodzi wśród nich „centrum tanich leków” – aptek posługujących się taką nazwą lub mających taki człon w nazwie jest zarejestrowanych blisko pół setki, kilkanaście z nich jest nieaktywnych. Kilkanaście kolejnych aptek ma w nazwie słowo „tania”. Historia z tym słowem jest o tyle zabawna, że pojawiło się już nawet tłumaczenie, że nie chodzi o niskie ceny, ale o kobiece imię Tania, zdrobnienie od Tatiany. Cóż, rzeczywiście jest to w Polsce bardzo popularne imię, więc nie sposób nie wierzyć, że jest to imię właścicielek tych aptek, żon lub córek ich właścicieli... Ciekawe tylko, dlaczego nie ma dziesiątek aptek o nazwie „Maria”, „Anna” czy „Zofia”? Kilkanaście kolejnych aptek nosi nazwę „Za grosze” lub ma ten człon w nazwie. Wszystkie one obecnie występują w rejestrze jako nieaktywne. Jest też kilka aptek „Grosik”, z których aktywnych jest jedynie połowa…
UPIERAĆ SIĘ CZY WYBRAĆ INNĄ
Zapewne to wcale nie wszystkie nazwy aptek, które z chwilą wejścia w życie zakazu reklamy powinny wzbudzić czujność inspekcji farmaceutycznej. I czasem rzeczywiście wzbudzały tę czujność. – Jeśli apteka miała taką nazwę przed wejściem w życie zakazu reklamy, mogliśmy tylko prosić o dokonanie zmiany, ale takie prośby raczej nie były skuteczne – przyznaje jeden z inspektorów farmaceutycznych. – Jeśli jednak po wejściu w życie zakazu reklamy ktoś chciał otworzyć aptekę o takiej nazwie, sytuacja była już inna. Odwołując się do tego zakazu, inspektor mógł odmówić wydania zezwolenia, wskazując, że problemem jest proponowana nazwa apteki i prosząc o jej zmianę. Czasem otrzymywaliśmy też negatywną opinię izby aptekarskiej w sprawie kontrowersyjnej nazwy apteki, co było dodatkowym powodem, by odmówić wydania zezwolenia. Właściciel mógł oczywiście odwołać się od takiej decyzji inspektora czy od negatywnej opinii izby, ale rzadko który się na to decydował, bo wejście na tę ścieżkę opóźniało moment uzyskania zezwolenia i tym samym otwarcia apteki. Innymi słowy – jeśli inspektor reagował, właściciele kalkulowali, czy upierać się przy budzącej jego wątpliwości nazwie, czy też po prostu wybrać inną. Nie była to powszechna praktyka. Z rejestru aptek wynika, że sporo aptek o kontrowersyjnych nazwach zezwolenia otrzymało w 2011, 2012, a nawet 2013 roku, a więc w okresie, gdy zakaz reklamy aptek już obowiązywał. Jest nawet jeden najprawdziwszy rodzynek – apteka z taką nazwą z datą wydania zezwolenia z 2016 roku. Lektura rejestru aptek prowadzi do jeszcze jednego ciekawego wniosku. Apteki używające określenia „centrum tanich leków” działają głównie na południu Polski. Na przykład w Dąbrowie Górniczej, Sosnowcu, Andrychowie, Kętach, Chrzanowie, Bytomiu, Oświęcimiu, Wieluniu, Krakowie, Trzebini, Żywcu, Siemianowicach Śląskich... „Tanie”, z dopiskiem lub bez, bywają raczej w centrum i na północnym-wschodzie. Na zachodzie i północy „tanich” aptek prawie nie ma. Wszystko to skłania do refleksji, że choć teoretycznie nie powinno mieć znaczenia, pod nadzorem którego wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego działa apteka o kontrowersyjnej nazwie, to w praktyce może to mieć ogromne znaczenie. Na tym przykładzie doskonale widać bowiem, jak rozbieżne bywają stanowiska inspektorów farmaceutycznych w tych samych sprawach, jak wielkie znaczenie ma podejmowanie lub niepodejmowanie przez nich pewnych działań.
NAWET JEŚLI MA, TO NIE MOŻE
Być może właśnie dlatego – choć aptek o budzących kontrowersje nazwach jest wiele – znamy dziś wyroki tylko w dwóch sprawach. Bardzo ważne, bo mówiące o tym, że nawet w przypadku, gdy apteka ma taką nazwę, to nie może jej wykorzystywać w taki sposób, by stanowiła zakazaną reklamę apteki. Pod koniec minionego roku Naczelny Sąd Administracyjny wypowiedział się w sprawie mającej swój początek w połowie 2016 roku. Oddalił sprzeciw spółki od decyzji GIF. Nim jednak decyzja GIF zapadła, okręgowa izba aptekarska wniosła do wojewódzkiego inspektora, by zbadał sprawę nazwy pewnej apteki. Według izby użyte w nazwie sformułowania łamały zakaz reklamy aptek. WIF był innego zdania. Uznał, że skoro taka nazwa został wpisana w jego decyzji, to apteka może się nią posługiwać. I umorzył postępowanie, bo jak uzasadniał – inne jego działanie naruszałoby w sposób rażący zasadę praworządności i zaufania do władzy publicznej. Izbie aptekarskiej nie pozostało więc nic innego jak tylko odwołanie do GIF. A GIF stwierdził, że WIF powinien ustalić, czy apteka prowadzi działania o charakterze reklamowym z wykorzystaniem swej nazwy, bo jedynie to pozwoliłoby na właściwą ocenę sytuacji. Zaznaczył przy tym, że reklamą aptek i ich działalności może być w pewnych okolicznościach nazwa apteki zawierająca zwroty wartościujące czy sugerujące korzyść związaną z zakupem, zachęcająca do dokonania zakupów w konkretnej aptece. To oczywiście nie spodobało się spółce, więc skierowała sprzeciw do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Sąd go oddalił. Kolejnym krokiem spółki było więc wniesienie skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Jednocześnie izba aptekarska wystąpiła o oddalenie skargi kasacyjnej spółki. NSA przyznał rację WSA i izbie. W uzasadnieniu napisał, że fakt, iż spółka została zarejestrowana pod tą nazwą, nie oznacza automatycznie, że wyeksponowanie napisu o takiej treści nie może stanowić niedozwolonej reklamy apteki. Za błędne uznał więc stanowisko spółki i WIF. Zaznaczył, co prawda, że nie rozstrzyga o meritum sprawy, a więc nie odpowiada na pytanie, czy apteka reklamowała się, wykorzystując swoją nazwę. Tę kwestię powinien zbadać WIF, więc decyzja GIF, by zwrócić doń sprawę w celu ponownego rozpatrzenia, była jak najbardziej prawidłowa. W drugiej podobnej i również rozstrzygniętej niedawno sprawie NSA podał do publicznej wiadomości nazwę apteki procesującej się z inspekcją farmaceutyczną. Jest to apteka mająca w nazwie człon „Centrum Tanich Leków”. Kolejność zdarzeń była w tym przypadku identyczna. Okręgowa izba aptekarska wniosła do WIF wniosek o zbadanie zgodności tej nazwy z zakazem reklamy aptek, WIF umorzył postępowanie, izba odwołała się od tej decyzji. GIF uchylił decyzję WIF i nakazał mu ponowne rozpatrzenie sprawy. Spółka wniosła sprzeciw do WSA, GIF i izba aptekarska wniosły natomiast o oddalenie tego sprzeciwu. WSA stanął po stronie GIF i izby, a wtedy spółka złożyła skargę kasacyjną do NSA. I w tej sprawie NSA orzekł, że skarga pozbawiona jest usprawiedliwionych podstaw.
WYPADKI PRZY PRACY WIF
Przyglądając się tym wyrokom, można przypuszczać, że decyzje inspektorów w sprawie „tanich” aptek były wypadkami przy pracy. Albo że uznawali oni, że skoro najpierw wydali zezwolenie na prowadzenie apteki o takiej a nie innej nazwie, to później nie mogli protestować przeciwko jej eksponowaniu. Trudno się jednak pogodzić z takimi wnioskami. Wojewódzcy inspektorzy farmaceutyczni mają prawo do własnych ocen i osądów, nikt tego nie neguje, jednak czy używanie w nazwach aptek słowa „tania” dla każdego inspektora nie powinno być dzwonkiem alarmowym od chwili wejścia w życie zakazu reklamy? Można się spierać, czy powszechne jest odczucie, że żaden WIF nie powinien od 2011 roku wydać zezwolenia, jeśli apteka ma być z nazwy „tania” lub „groszowa”. Inspektorzy farmaceutyczni tym jednak różnią się od innych uczestników aptecznego rynku, że ich rolą jest dbałość o przestrzeganie zasad i przepisów. A jak można karać jedną aptekę za wręczanie pacjentom baloników z jej nazwą, niesugerującą żadnych specjalnych profitów dla pacjentów, i jednocześnie zezwalać na funkcjonowanie innej apteki pod nazwą jednoznacznie zachęcającą do skorzystania z jej usług? „Zaspanie” w jednej sprawie rodzi więc konsekwencje i dla innych spraw.
ZABRAKŁO WYCZUCIA CZY ZAINTERESOWANIA?
Na wyroki sądu nie można patrzeć tylko z perspektywy spraw, w których zapadły. Trzeba się cofnąć do momentu wydawania zezwoleń i zastanowić, jak mogły je otrzymać apteki, których nazwy są bliskie reklamie. Czy po prostu zabrakło inspektorom wyczucia? A może wydając zezwolenia, nie interesowali się tym, pod jaką nazwą będzie działać apteka? Fakt, że po takie nazwy stosunkowo często sięgano w latach 2011-2013, a już później nie, najlepiej dowodzi, że w pewnym momencie zaczęto na nie zwracać uwagę. Inaczej „tanie” apteki otwierane byłyby przecież masowo również w kolejnych latach. I to w całym kraju, nie tylko w niektórych jego regionach. Inspektor, którego słowa cytujemy wyżej, też na to zwracał nam uwagę. – By aptek o kontrowersyjnych nazwach nie było, trzeba było działać we właściwym momencie – zauważał.
