Inspektorzy o propozycjach Ministerstwa Sprawiedliwości

Pomysł ministra sprawiedliwości koncentruje się na zaostrzeniu kar i zwiększeniu możliwości kontrolnych inspektorów (szczegóły w ramce). Jak oceniają go inspektorzy?

Minister sprawiedliwości, ogłaszając tę propozycję, zapewniał, że projektowane zmiany w istotny sposób przyczynią się do ograniczenia niedoboru leków. Jednak nie sposób dziś powiedzieć, kiedy wejdą w życie, w jakim kształcie i czy w ogóle zaczną obowiązywać.

– Dobrze, że wreszcie ktoś ten problem dostrzegł i że chce się zabrać za jego rozwiązanie – mówi Józef Łoś, Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny w Krakowie. – To bardzo źle, że wciąż wypływają z Polski leki niezbędne dla życia i zdrowia pacjentów. Mechanizm tego procederu jest inny niż kilka lat temu. To nie jest już sprzedaż leków z aptek do hurtowni. Apteki są dziś tylko środkiem do celu. Podmioty zajmujące się nielegalnym wywozem leków, posiadające hurtownie, często mają także własny niepubliczny zakład opieki zdrowotnej. Taki NZOZ składa w aptece zapotrzebowanie na leki i kupuje je. Te leki trafiają potem w ramach przesunięcia międzymagazynowego do hurtowni, a hurtownia wysyła je za granicę, nie licząc się z tym, że w Polsce pacjenci nie mogą tych leków dostać. Z tego powodu ten proceder powinien zostać zatrzymany.

Małopolski WIF dodaje też, że nie sposób oszacować, ile leków i jakiej wartości opuszcza Polskę nielegalnie. Nie jest to możliwe, bo wojewódzkie inspektoraty farmaceutyczne mają dane tylko o tych próbach wywozu, które zostały zablokowane, przede wszystkim jednak dlatego, że ich głównym zadaniem jest co innego. Zgodnie z przepisami inspekcja farmaceutyczna „sprawuje nadzór nad jakością i obrotem produktami leczniczymi i wyrobami medycznymi. Celem istnienia WIF jest: zapewnienie bezpieczeństwa zdrowia i życia ludzi przy stosowaniu produktów leczniczych i wyrobów medycznych znajdujących się w aptekach ogólnodostępnych, punktach aptecznych, aptekach szpitalnych, działach farmacji szpitalnej i placówkach obrotu pozaaptecznego”, natomiast z innych zadań inspektoraty wywiązują się w ramach posiadanych możliwości i środków.

– W praktyce apteka nie ma obowiązku sprzedaży leków żadnemu NZOZ-owi. Dokonanie transakcji, zwłaszcza gdy chodzi o bardzo duże ilości leków, zależy od decyzji kierownika apteki – podkreśla Józef Łoś. – To prawda, apteki to podmioty gospodarcze, których zadaniem jest przynoszenie dochodu swoim właścicielom, ale jednocześnie działają one przecież w sferze ochrony zdrowia, a ich podstawowym zadaniem jest zaopatrzenie pacjentów w to, co jest im niezbędne. Farmaceuci domyślają się przecież, w jakim celu NZOZ może kupować duże ilości leków, więc zanim je wydadzą, powinni zadać sobie pytanie, w której przychodni pacjenci dostają leki? Przecież nawet ze szpitalnych oddziałów ratunkowych pacjenci nie są odsyłani do domów z tabletkami, tylko z receptami, by sobie potrzebne leki sami zakupili. Mówię o tym dlatego, że postawa farmaceutów jest szalenie ważna, bo zarówno inspekcja farmaceutyczna, jak i państwo są dziś bezradne wobec nielegalnego wywozu leków. Ponieważ odbywa się on głównie za pośrednictwem pseudoprzychodni, nasze możliwości działania są niewielkie, bo nie mamy uprawnień, by kontrolować NZOZ-y. Jeśli więc ujawniamy, że apteka otrzymała zapotrzebowanie na dużą ilość leków od takiej placówki i dokonała ich sprzedaży, możemy jedynie powiadomić o tym właściwego wojewodę, bo to on nadzoruje ośrodki zdrowia. Nie mamy jednak obowiązku tego robić – przepisy są tak skonstruowane, że obligują nas do zgłoszenia wojewodzie, gdyby NZOZ chciał dokonać sprzedaży leków. NZOZ jednak wcale ich nie sprzedaje, tylko przesuwa ze swojego magazynu do magazynu hurtowni, bo działa razem z nią pod jednym NIP-em. Dokonujemy więc zgłoszenia nie tego działania, o którym mówią przepisy, bo innej możliwości reakcji nie mamy. Wiedza na temat takiego zapotrzebowania pozwala jednak zareagować służbom wojewody. Służby te mogą skontrolować NZOZ, sprawdzić, po co przychodnia dokonała zakupu dużej partii leków, a jeśli potwierdzi się, że kupiła leki i przekazała je do hurtowni – wojewoda musi nałożyć karę w wysokości dwukrotnej wartości tych leków. Taki obowiązek nakłada na niego nowelizacja Prawa farmaceutycznego z 2015 roku. Problem w tym, że odpowiednie służby wojewodów nie zawsze są na realizacje tego typu zadań przygotowane. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że kontrola hurtowni nie leży już w gestii inspektorów wojewódzkich, ale GIF. Z powodu tej i innych wad obowiązujących przepisów, najpoważniejszym problemem jest więc dziś, by w ogóle stwierdzić, że doszło do nielegalnego wywozu leków. Podstawową sprawą jest więc nie tyle wysokość kar, choć jeśli są surowe, mogą działać odstraszająco na niektóre osoby. Z punktu widzenia inspekcji ważniejsze jest, jakie dokładnie zyskamy nowe uprawnienia kontrolne, jakie ustawowe narzędzia. Jeśli ich nie będzie, problem nie zostanie rozwiązany. Powinien też w prawie znaleźć się zapis zakazujący obrotu lekami podmiotom prowadzącym działalność leczniczą, dający czas tym, którzy łączą te działalności, by jedną z nich zakończyć. Tylko pod tymi warunkami jesteśmy w stanie może nie całkowicie zatrzymać, ale przynajmniej znacząco ograniczyć wywóz leków. Należy też sobie wyraźnie powiedzieć, że w pewnym momencie rola inspekcji farmaceutycznej musi się kończyć i zaczynać przestrzeń dla pracy prokuratury. Pewne działania muszą pozostać jej domeną, na przykład przesłuchania kierowców w celu ustalenia, gdzie pojechały leki. To prokuratura powinna się też zajmować informacjami, które dostajemy od urzędów skarbowych, chodzi na przykład o zwrot podatku VAT.

– W mojej ocenie – mówi natomiast Adam Chojnacki, Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny w Gorzowie – sankcje karne za pozbawianie pacjenta dostępu do leków powinny być zaostrzone już w 2012 roku, wraz z dużą zmianą ustawy refundacyjnej. Ustawodawca wprowadza je ponownie i mam nadzieję, że podziałają one odstraszająco na przedsiębiorców kierujących się niepohamowaną żądzą zysku kosztem najsłabszych – chorych. Musimy spojrzeć też na sankcje karne dotyczące wywozu leków z perspektywy historycznej, czyli słynnego artykułu 127u Prawa farmaceutycznego i jego depenalizacji oraz wyroku sądu karnego, który na podstawie tego artykułu zapadł w sądzie w Gliwicach (sygn. IV Ka 790/14 z dnia 13 stycznia 2015 roku).

Z drugiej strony mamy umorzenie sprawy w Lublinie. W mojej ocenie, o sile prawa stanowią ludzie, którzy je nadzorują. Mam nadzieję, że zaostrzone przepisy karne nie zostaną zinterpretowane przez prokuratorów tak jak słynny art. 127u Prawa farmaceutycznego, czyli na korzyść przedsiębiorców, co stało w sprzeczności ze stanowiskami sądów, które znam. Liczę na to, że przeprosiny przedsiębiorcy nie będą już przesłanką do umarzania postępowania. W mojej ocenie administracja państwowa nie powinna zajmować się mafią lekową, my nie mamy narzędzi ani odpowiedniej ochrony prawnej, aby prowadzić takie postępowania. Często w pogoni za bandytami narażamy swoje rodziny na liczne nieprzyjemności, przy braku zainteresowania prokuratury tymi zgłoszeniami. Inspekcja farmaceutyczna stara się wyregulować rynek leków, jednak bez sankcji karnych i zaangażowania odpowiednich służb jest to w mojej ocenie niemożliwe. Sam w ostatnich dniach cofałem zezwolenie na prowadzenie apteki przez spółkę „a.ch. sp. z o.o.”, a następnego dnia wydawałem zezwolenie dla spółki „a.ch. bis sp. z o.o.” .

Czy same kary, choćby i surowe, wystarczą do walki z tym zjawiskiem? W opinii Adama Chojnackiego nie w stu procentach. – Mamy przecież Kodeks karny, a jednak ludzie cały czas popełniają przestępstwa – zauważa. – Myślę jednak, że ograniczą znacznie wywóz leków. Nowelizacja ustawy Prawo farmaceutyczne zwana „apteką dla aptekarza” wbrew pozorom mocno ograniczyła wywóz leków, ponieważ po utracie zezwolenia nie ma możliwości powrotu na rynek detalicznego obrotu lekami. Myślę, że to spowoduje oczyszczenie się rynku w perspektywie następnych 5 lat. Oczywiście zdaję sobie sprawę z tego, że na każde ograniczenie przedsiębiorcy znajdą sposób, jednak ta konkretna zmiana może spowodować wycofanie się wielu podmiotów z tej działalności. Już przed wejściem w życie „apteki dla aptekarza” obserwowaliśmy zmiany osobowe w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, a także „odświeżanie” spółek.

– Jest jeszcze inna kwestia. Mój inspektorat wojewódzki to trzy osoby merytoryczne włącznie z mną – dodaje Adam Chojnacki. – Warunki pracy, które oferuję, nie stanowią zachęty dla farmaceuty do podjęcia pracy w WIF. W 2017 roku odszedł z mojego zespołu inspektor, wskazując, że na rynku prywatnym otrzyma o 100 procent wyższe wynagrodzenie. Jeśli chcemy walczyć z nieuczciwym obrotem lekami, to państwo musi zatrudniać ludzi o nieposzlakowanej opinii, zaangażowanych, mających szerokie horyzonty, umiejących dokonywać szybkiej analizy danych. Tacy pracownicy kosztują i szybko się frustrują w przypadku braku sukcesów, spowodowanego między innymi mało precyzyjnym prawem. Ja jako WIF jestem otwarty na współpracę ze wszystkimi możliwymi służbami. Spotykam się z celnikami, których sobie bardzo cenię, czy z przedstawicielami innych służb – na przykład CBŚ, policji czy NIK. Niestety, obecnie nie mam nic do zaoferowania tym służbom, ponieważ przepisy karne nie dają możliwości działania, dostęp do danych mamy mocno ograniczony, a w moim województwie w ostatnim czasie nie stwierdziliśmy nowych ognisk zajmujących się wywozem leków.

Małgorzata Grosman