Jesień bezpowrotnie zastępuje lato, coraz krótsze są dni i coraz chłodniej na dworze. Nadeszła więc pora by w naszym cyklu dermatologicznym poruszyć temat upływu czasu.
Skóra chroni nasz organizm i spełnia wiele ważnych funkcji, ale starzeje się razem z nami. Na zmiany, jakie naturalnie następują w naszym organizmie, wynikające z genotypu i metabolizmu, mamy niewielki wpływ, dlatego tzw. starzenie wewnętrzne, chronologiczne możemy modulować głównie poprzez higieniczny tryb życia.
Największy wpływ na zachowanie młodości naszej skóry możemy mieć przez ograniczenie drażniących czynników zewnętrznych. Starzenie zewnętrzne związane jest z działaniem światła słonecznego i niezdrowym stylem życia. Alkohol, palenie tytoniu i używki to główni winowajcy rzeźbiący twarz w niechciany przez nas wzór: zmarszczki. Podobnie jak w wypadku wielu przypadłości, aby zachować młody wygląd, należy więc skoncentrować się na zdrowej diecie i aktywności fizycznej. Obowiązuje tu bowiem prosta zasada, że lepiej zapobiegać, niż leczyć. W oczywisty sposób nasuwają się pytania o kosmetyki przeciwzmarszczkowe. O to, jakie składniki powinni w nich dostrzegać farmaceuci, zapytałam dr Annę Okruszko, dermatologa z wieloletnim doświadczeniem.
- Rozmawiając z pacjentami o pielęgnacji domowej, zawsze podkreślam jej wagę w profilaktyce przeciwstarzeniowej – wskazuje dr Okruszko. - Należy też podejść do tematu bardzo zdroworozsądkowo i nie dać się ponieść reklamom, czy nawet zwykłej komunikacji marketingowej, ponieważ dość często mówi ona o zupełnie nierealnych możliwościach kosmetyków. Farmaceuci orientują się w tym temacie doskonale, ze względu na swoje wykształcenie i znajomość kinetyki poszczególnych składników. Często jednak nawet specjaliści okresowo padają ofiarami retoryki marketingowców. Stąd moja rada, aby zawsze wrócić do źródeł swojej wiedzy i zadać pytanie, czy i w jakim stopniu dane działanie jest możliwe i w jakim mechanizmie.
Kwas hialuronowy, retinol i witamina C
Głównymi składnikami przeciwstarzeniowymi skóry, na które warto zwrócić uwagę, jest oczywiście kwas hialuronowy, retinol, witamina C, substancje rozjaśniające i lekko złuszczające – kwasy owocowe, arbutyna, kwas azelainowy. Substancje natłuszczające i łagodzące, działające przeciwzapalnie i kojąco: oleje, wyciągi np. z rumianku, ogórka, alantoina, witamina B5, pantenol, ekstrakt z aloesu. Są to najpopularniejsze występujące składniki aktywne w kosmetykach.
Tutaj pojawia się pewna wątpliwość, bo zarówno kwas hialuronowy i kolagen nie penetrują do skóry właściwej z zewnątrz. Dlatego chcąc rozwiać obawy o sens ich stosowania w produktach pielęgnacyjnych, zapytałam panią doktor, jak powinniśmy na ten problem patrzeć:
- Należy pamiętać, że aplikując kosmetyk miejscowo, trafia on na barierę w postaci NMF, następnie naskórka i aby został „przetransportowany” do skóry właściwej i tam zadziałał, musi przejść daleką drogę. Klasyczna farmakologia mówi, że działanie danej substancji zależy od zdolności jej dotarcia do miejsca docelowego oraz od zdolności do wywołania efektu biologicznego.
Takie składniki kremów jak kolagen i jego hydrolizaty, kwas hialuronowy nie przenikają przez naskórek. Nie umniejsza to ich dobroczynnego działania na skórę. Tworząc na powierzchni naskórka niewidoczny i niewyczuwalny film, powodują znaczny wzrost ilości wody w naskórku, co ma istotne znaczenie dla prawidłowej budowy naskórka, prawidłowej odnowy naskórkowej, a co za tym idzie ładnego wyglądu powierzchni skóry. Dzięki dobrze nawodnionemu naskórkowi o prawidłowej budowie skóra jest odpowiednio chroniona przed czynnikami zewnętrznymi, nie ulega podrażnieniom, nie powstaje w niej stan zapalny, co ma istotne znaczenie przeciwstarzeniowe.
Skóra składa się z trzech warstw, obejmujących naskórek, skórę właściwą i tkankę podskórną. Podczas rozwoju komórki naskórka szybko różnicują się w cztery warstwy naskórkowe: rogową, ziarnistą, kolczystą i podstawną. Znajdujące się w warstwie podstawnej komórki macierzyste i komórki przejściowej amplifikacji sprzyjają regeneracji ludzkiego naskórka. Skóra właściwa odnosi się do części znajdującej się powyżej tłuszczu podskórnego, a poniżej naskórka, czyli tkanki łącznej zbudowanej z fibroblastów, odpowiedzialnej za syntezę i wydzielanie kolagenu i innych białek macierzy (takich jak fibronektyna, elastyna i glikany) do środowiska zewnątrzkomórkowego, dając elastyczność, wytrzymałość i odporność skóry na czynniki zewnętrzne.
Keratynocyty i fibroblasty
Fibroblasty są również zaangażowane w starzenie się skóry, karcynogenezę, gojenie się ran, zwłóknienie i inne procesy patologiczne. Warstwa podskórna to warstwa tłuszczu znajdująca się bezpośrednio pod warstwą skóry właściwej, która otacza mieszki włosowe i odgrywa główną rolę w łączeniu skóry z mięśniami i kośćmi, magazynowaniu energii, wydzielaniu hormonów i utrzymywaniu ciepła. Podskórna tkanka tłuszczowa bierze również udział w regulacji szybkości regeneracji włosów, równoważeniu wewnętrznego środowiska skóry oraz wspomaganiu naprawy skóry po uszkodzeniach i infekcjach. Za tworzenie się zmarszczek odpowiada degradacja rusztowania kolagenowo-elastynowego. Kolagen zmienia strukturę z rozpuszczalnej, łatwo wiążącej wodę w usieciowaną i mało elastyczną. Dodatkowo starzejące się fibroblasty tracą zdolność regenaracyjną, a czynniki utleniające zaburzają gromadzenie wilgoci i odnowę komórkową.
Keratynocyty i fibroblasty mają receptory kwasu hialuronowego, dlatego jego spadająca ilość również osłabia aktywność tych komórek. Warto więc pomyśleć o wspomaganiu naszej skóry od wewnątrz, dostarczając jej z pożywieniem niezbędnych składników. Po raz kolejny w sztafecie zdrowia skóry trzeba wymienić cukier. Jego odpowiedni poziom i dieta uboga w węglowodany proste, opóźniają starzenie skóry, bo hamują powstawanie łatwo utleniającego się, glikozylowanego kolagenu. Kolagen jest najistotniejszym elementem, który wpływa na sprężystość skóry. Jego degradacja, oprócz wiotczenia tkanki tłuszczowej odpowiada za widoczne starzenie skóry. Niestety jego podaż w diecie nie uzupełnia tworzących się z upływem czasu braków. Czysty kolagen wchłania się z pożywienia w około 50 proc. i zdecydowanie lepiej wchłaniają się peptydy kolagenowe. O wspieraniu gospodarki białkowej kolagenu tak wypowiada się dr Okruszko:
- Przejdźmy teraz do aktywnej odbudowy kolagenu – mówi dr Okruszko.- Wiemy już, że ani spożywanie kolagenu, ani też dostarczanie go w kremie, nie spowoduje wbudowania dostarczanych z zewnątrz cząsteczek kolagenu do skóry.
Jakie właściwości ma witamina C?
Badania wykazały, że witamina C dostarczona do skóry w stężeniu ok. 5-15 proc. zauważalnie zwiększa produkcję kolagenu typu 1 i 3, czyli tych, które nas najbardziej interesują. Jest tania i łatwo dostępna. Witamina C jest również znakomitym antyoksydantem. W parze z witaminą E tworzą zgrany przeciwstarzeniowy duet. Innym kluczowym składnikiem jest witamina A, czyli retinol. W większych stężeniach stosowany leczniczo, a w mniejszych, aby zachować dobrą kondycję skóry. Ma właściwości przeciwzapalne, łagodzące i delikatnie złuszczające. Pamiętajmy o stopniowym wprowadzaniu retinolu do terapii przeciwstarzeniowej, a także o zwróceniu większej uwagi na nawilżanie skóry w trakcie terapii retionolem oraz o niełączeniu go z substancjami złuszczającymi.
Oprócz kwasu hialuronowego i kolagenu, mamy więc jeszcze retinol i witaminę C jako składniki o działaniu typowo przeciwzmarszczkowym. Osobom zwracającym się raczej ku pielęgnacji bio, możemy polecić preparaty z wyciągami roślinnymi czy olejkami eterycznymi. Pomocne są olejki: rokitnikowy, różany, ylang-ylang, z pestek moreli, cytrynowy, mirrowy, ze słodkich migdałów, geranium i wiele innych. Trzeba jednak zwracać uwagę na możliwe alergie i podrażnienia, jakie mogą one wywoływać.
W prewencji przeciwzmarszczkowej warto też polecać łagodny demakijaż i unikanie zbędnego pocierania czy rozciągania skóry w jego trakcie. Upływ czasu, starzenie chronologiczne, wynikające z naszego garnituru genów - to czynniki, na jakie nie mamy wpływu. Możemy modulować jedynie starzenie zewnętrzne, czyli wynikające z naszego trybu życia. Ważna jest zdrowa dieta, sen, unikanie alkoholu i palenia tytoniu. Istotny wpływ na stan naszej skóry ma fotostarzenie i zanieczyszczenie powietrza. Są to czynniki kumultatywne i o tym musimy pamiętać.
W diecie warto zwracać uwagę na składniki funkcjonalne, czyli polifenole z herbaty, kurkuminy, flawonoidy, resweratrol czy sylimarynę. Niedawno publikowano badania nad sylimaryną stosowaną w kosmetykach przeciwzmarszczkowych. Wszystkie te składniki, podobnie jak polisacharydy agarowe czy algowe, mają działanie antyoksydacyjne. A jak wiadomo to utlenianie jest odpowiedzialne za przyspieszony przebieg starzenia.
Warto zwracać uwagę na żywność
Funkcjonalne składniki przeciwstarzeniowe w żywności łagodzą starzenie się skóry głównie na trzy sposoby. Po pierwsze, składniki przeciwstarzeniowe (takie jak peptydy białkowe i niezbędne kwasy tłuszczowe) dostają się do skóry jako prekursor po trawieniu i wchłonięciu oraz biorą udział w syntezie i metabolizmie składników skóry. Po drugie, składniki przeciwstarzeniowe łagodzą uszkodzenia oksydacyjne skóry, usuwając komórkowe reaktywne formy tlenu i wzmacniając aktywność enzymów antyoksydacyjnych. Po trzecie, składnik przeciwstarzeniowy działa jako czynnik enzymatyczny i reguluje ekspresję enzymów hamując degradację składników skóry i utrzymując integralność struktury skóry.
Oprócz tego musimy pamiętać o spożywaniu odpowiedniej ilości wody i zapewnieniu sobie w diecie pierwiastków śladowych: jodu, żelaza, cynku, miedzi i selenu. Mikroelementy warunkują prawidłowy metabolizm skóry i są niezbędne w syntezie kolagenu. Trzeba też pamiętać o odpowiedniej ilość witamin, szczególnie A, B, C, D, E, koenzymu Q10, kwasu liponowego, niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych Omega 3 i probiotyków.
Sama suplementacja doustna nie wystarczy, aby poprawić stan skóry. Połączenie penetracji skóry ustnej i zewnętrznej powinno być najbezpieczniejszym i najskuteczniejszym sposobem na poprawę starzenia się skóry.
Spory wpływ na stan naszej skóry ma światło słoneczne. Nieumiejętna czy pozbawiona ochrony ekspozycja na promienie UV potrafi prowadzić do przebarwień, uszkodzeń, a nawet nowotworzenia. W tym kontekście poprosiłam panią doktor o komentarz dotyczący rozjaśniających właściwości witaminy C.
- Witamina C i retinol to substancje działające nie tylko przeciwzmarszczkowo, ale i rozjaśniająco – wyjaśnia dermatolog. - Pacjentowi przy zakupie preparatów warto zwrócić uwagę na sposób przechowywania preparatów z witaminą C , gdyż jest to substancja bardzo niestabilna i może się zdarzyć, że nieświadomy pacjent, źle przechowując preparat, już po kilku dniach nie odniesie żadnej korzyści z terapii. Z dermatologicznej strony dodam, że należy też uprzedzić pacjenta o możliwości wystąpienia podrażnień. Często występujący mit wśród pacjentów: jak piecze, swędzi, czasem boli i się łuszczy - znaczy, że działa. Tak, jest to oznaka działania preparatu, ale wywołanie stanu zapalnego nie jest naszym celem w pielęgnacji domowej.
Inaczej sprawy mają się w gabinecie dermatologicznym, gdzie ograniczony stan zapalny często wywoływany jest celowo, celem złuszczenia i przebudowy skóry czy naskórka. Do takich celów wykorzystujemy zarówno kwasy o różnym pochodzeniu, jak i najnowsze technologie laserowe lub nakłuwające. Pozwala to na głębszą ingerencję w skórę i jej regenerację. Takie zabiegi powinniśmy przeprowadzać już od 35. roku życia z częstotliwością dobierana indywidualnie.
Fotostarzenie się skóry
Fotostarzenie jest spowodowane długotrwałą ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe, objawiającą się głównie zmarszczkami skóry, rozluźnieniem, szorstkością, żółtawym lub szaro-żółtym, rozszerzeniem naczyń włosowatych i powstawaniem plam pigmentacyjnych. Oparzenia słoneczne i opalanie bez zastosowania odpowiednich filtrów ochronnych przyczyniają się do powstawania zmian barwnikowych, a niekiedy nowotworzenia. Melanogeneza przebiega z intensywnym wytwarzaniem wolnych rodników i reaktywnych form tlenu, które uszkadzają strukturę wewnętrzną skóry. Jest to jeden z mechanizmów, który oprócz wysuszenia wpływa na fotostarzenie skóry. Ochrona przeciwsłoneczna jest tym bardziej istotna teraz, kiedy mamy świadomość, jak niebezpieczną formą nowotworu jest czerniak. Dodatkowo przy nieumiejętnym opalaniu możemy zapracować na nieestetyczne przebarwienia skóry.
- Co do zmian barwinkowych występujących w skórze szczególnie po okresie letnim, zanim zdecydujemy się na redukcje przebarwień, należy udać się do dermatologa i zbadać zmiany – sugeruje dr Okruszko. - W gabinetach kosmetycznych dostępne są powszechnie urządzenia usuwające różne niedoskonałości w tym włókniaki miękkie i plamy o charakterze przebarwień. Bardzo przestrzegam przed tego rodzaju zabiegami niepoprzedzonymi sprawdzeniem prawdziwego charakteru danej zmiany. Wszelkie zmiany skórne przed usunięciem powinny być zbadane przez dermatologa. Badanie polega na ocenie dermatoskopowej, a w razie potrzeby na wysłaniu zmiany do badania histopatologicznego.
Jak widać plastry reklamowane ostatnio na zmiany barwnikowe nie są najlepszym pomysłem.
W prewencji przeciwstarzeniowej higieniczny tryb życia wydaje się być bardzo ważny. Można powiedzieć, że zalecenia są oczywiste, ale tak często o nich zapominamy, że jedyne, co pozostaje, to często je przypominać.
Dr Okruszko: - Na zakończenie chciałabym podkreślić, że przed jesiennymi porządkami skórnymi warto jest zaczerpnąć konsultacji lekarskiej. Wiele zmian można usunąć, skórę można zregenerować i odżywić, ale w bezpieczny i świadomy sposób. Tylko dzięki temu uzyskamy pożądany efekt ładniej, napiętej i zdrowej skóry, który w dzisiejszych czasach jest możliwy do osiągnięcia w jak najmniej uciążliwy dla pacjenta sposób.
Autor: mgr farm. Karolina Wotlińska-Pełka, członek Częstochowskiej Okręgowej Rady Aptekarskiej
Artykuł pochodzi z październikowego numeru "Magazynu Aptekarskiego". Wydanie w wersji elektronicznej (plik PDF) można pobrać w zakładce "Numery archiwalne".
PRZECZYTAJ TAKŻE:
Opieka farmaceutyczna. Suchość skóry i AZS
Skóra jest jednym z najważniejszych organów człowieka tworzącym barierę między organizmem a światem zewnętrznym. Oprócz funkcji ochronnej bierze też udział w procesach metabolicznych, immunologicznych, termoregulacyjnych, wydzielniczych, utrzymaniu równowagi wodno-elektr...
Czytaj więcej
Klotrimazol okiem farmaceuty
Współczesna farmacja stawia obecnie na indywidualizację terapii pacjenta. Jedną z jej elementów jest rozwój receptury, ponieważ odpowiednio dobrany skład oraz postać leku, szybko przynosi zamierzony efekt terapeutyczny. Klotrimazol, który jest tematem artykułu, daje szer...
Czytaj więcej
