Czy słusznie boimy się technologii mobilnej piątej generacji? Co zmieniło w Polsce rozporządzenie z początku 2020 r. i czy promieniowanie wykorzystywane w telekomunikacji może zagrozić naszemu zdrowiu?
Pole elektromagnetyczne (PEM) towarzyszy człowiekowi od zawsze, w każdej dziedzinie życia. Przede wszystkim znajdujemy się w pobliżu Słońca, gigantycznego źródła fal elektromagnetycznych o bardzo szerokim spektrum. Obok oddziaływania grawitacyjnego oraz jądrowego (silnego i słabego), to jeden z czterech obserwowanych naturalnie w przyrodzie oddziaływań o znaczeniu fundamentalnym, bez których znany nam świat nie mógłby istnieć.
Promieniowanie elektromagnetyczne nie jest niczym nowym, co nadeszło wraz z technologią, lecz jest to techniczny termin opisujący zmienne w czasie pole elektromagnetyczne. Niestety, PEM od lat niepoprawnie kojarzony jest z zagrożeniem – ogromny wpływ na to miały katastrofy nuklearne np. w Czarnobylu.
Rzeczywiście, około 100 lat temu ludzkość rozpoczęła generowanie sztucznych źródeł pola elektromagnetycznego. Ich oddziaływanie na materię, czyli również na organizm człowieka, zależą od długości fali (częstotliwości promieniowania) i dlatego istnieje podział PEM na zakresy. Granice podziału bywają nieostre, stąd zdarza się różne nazewnictwo dla poszczególnych przedziałów. Rozpoczynając od tych o najniższej częstotliwości mamy więc: fale radiowe (stosowane przede wszystkim w radiokomunikacji, a ich źródłem są anteny radiowe), mikrofale (stosowane w technice radarowej, telekomunikacji, a także do celów przemysłowych, naukowych i medycznych), podczerwień (wykorzystywana w termowizji, grzejnictwie, obróbce materiałów), światło widzialne (fotografia, optyka), ultrafiolet i promieniowanie rentgenowskie (medycyna, defektoskopia) oraz promieniowanie gamma (medycyna, przemysł).
Promieniowanie rentgenowskie i gamma oraz częściowo ultrafiolet zaliczają się do grupy promieniowania jonizującego, które w dużych dawkach powoduje chorobę popromienną (historia z Czarnobyla), a w małych, ale zbyt częstych – chociażby zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów. Jedynym potwierdzonym dotychczas skutkiem zdrowotnym promieniowania niejonizującego jest oddziaływanie termiczne.
Po co nam 5G?
5G to skrót odnoszący się do technologii mobilnej piątej generacji. Dotychczas można było wyróżnić trzy cyfrowe systemy telefonii komórkowej: GSM (2G), UMTS (3G) oraz LTE (4G), czwarty – 5G, swoją premierę w Polsce miał w maju br.
Systemy telefonii komórkowej obejmują pełną infrastrukturę telekomunikacyjną umożliwiającą bezprzewodowe wykonywanie połączeń głosowych oraz transmisję danych. Wykorzystuje się do tego fale radiowe i mikrofale, a ich podstawowym źródłem są anteny radiowe. Najnowsza dotychczas sieć LTE umożliwiała transfer z prędkością od 100 Mb/s do 1 Gb/s. Następca 5G zwiększy prędkość do 20 Gb/s. To oczywiście wartości teoretycznie, osiągane w warunkach laboratoryjnych, a nie na telefonach zwyczajnych abonentów. Zresztą, do wygodnego korzystania z telefonu wystarcza obecnie prędkość rzędu kilkudziesięciu Mb/s.
Po co więc te zmiany? Chodzi o postępującą popularyzację sieci w codziennym życiu – tzw. internet rzeczy. Już teraz z siecią łączą się takie produkty, jak zegarki, samochody czy lodówki, a wkrótce czeka nas znacznie więcej e-atrakcji. Naszpikowane elektroniką inteligentne domy stają się dostępne nie tylko dla milionerów, w cyberprzestrzeń wkracza też przestrzeń publiczna – miejskie kosze na śmieci wysyłają sygnał o przepełnieniu, parkingi informują o wolnym miejscu, kasjerów zastępują kasy samoobsługowe. Nie można zapominać również o dynamicznym rozwoju e-edukacji (gwałtownie przyspieszonym na całym świecie przez pandemię) czy telemedycyny.
Docelowo sieć 5G będzie przystosowana do obsługi 100 urządzeń na metr kwadratowy. By było to możliwe, konieczna jest rozbudowa infrastruktury, czyli zwiększenie liczby stacji bazowych. Przekaźniki będą miały niższą moc niż te działające w ramach sieci LTE, mają jednak emitować fale elektromagnetyczne o wyższej częstotliwości – i to właśnie budzi strach i kontrowersje.
Wpływ PEM na organizm
Naukowcy są zgodni, że jedynym poznanym, potwierdzonym i bezdyskusyjnym wpływem promieniowania elektromagnetycznego z niskoenergetycznych zakresów jest oddziaływane termiczne. Oznacza to, że gdyby człowiek znalazł się w miejscu o bardzo wysokiej intensywności promieniowania mikrofalowego, mógłby zacząć się pocić, a jego serce przyspieszyłoby – organizm pozbywałby się nadmiaru ciepła, które powstało z energii elektromagnetycznej. To naturalny proces biologiczny zwany termoregulacją, dowód, że organizm działa prawidłowo. Problemem jest natomiast możliwe podwyższenie wartości promieniowania oraz czas ekspozycji.
Mamy do czynienia z dwiema sytuacjami: pole elektromagnetyczne wytwarzane przez aparat telefoniczny w czasie korzystania z niego oraz przebywanie w pobliżu stacji bazowej. Podczas rozmowy pole elektromagnetyczne, w jakim znajduje się używający telefonu człowiek, ma stosunkowo wysokie wartości, ale ekspozycja trwa krótko i ogranicza się do głowy (co ma wpływ na temperaturę tkanek, ale już nie na mocne przegrzewanie ucha – to wina nagrzewającej się baterii w aparacie). Z kolei stacje bazowe emitują pole elektromagnetyczne o znacznie niższych wartościach, jednak mieszkający w sąsiedztwie nadajników ludzie są nieustannie narażeni na promieniowanie – słabe, niejonizujące, ale jednak przez nieograniczenie długi czas.
Rozstrzygnięcie o wpływie na zdrowie tak długiej ekspozycji jest praktycznie niemożliwe w ramach rzetelnych badań naukowych – choćby dlatego, że musiałyby one trwać latami i objąć tysiące mieszkańców. Większość badań dotyczących wpływu PEM dotyczy więc wyłącznie aparatów telefonicznych. Co istotne, żadne badania na ludziach nie potwierdziły jeszcze negatywnego oddziaływania mikrofali na nasze zdrowie i życie – to bezsprzeczny fakt. Dla dociekliwych naukowców istnieją jednak obszary „podejrzane”, które niepokojąco wypadły w testach na zwierzętach.
- Układ nerwowy – niektóre badania na zwierzętach wykazały, że poza efektem termicznym, fale powodowały też stres oksydacyjny i zaburzenia funkcjonowania synaps lub kanałów wapniowych w błonach neuronów. Bardzo ostrożnie jest to porównywane ze skargami osób żyjących w pobliżu stacji bazowych na problemy ze snem, pobudzenie i bóle głowy. Dla kontrastu istnieją również badania udowadniające korzystne oddziaływanie PEM na niektóre choroby neurodegradacyjne.
- Nowotwory – Międzynarodowa Agencja Badań Nad Rakiem prowadzi nieustannie aktualizowaną klasyfikację czynników kancerogennych. Pole elektromagnetyczne emitowane przez telefony komórkowe w 2011 r. znalazło się w grupie 2B, czyli przypuszczalnych kancerogenów (za grupą 1 – pewnych i 2A – prawdopodobnych kancerogenów). Podstawą tej decyzji były dane dotyczące podwyższonego ryzyka wystąpienia glejaka, złośliwej odmiany raka mózgu, u użytkowników telefonów komórkowych. Warto tu jednak zaznaczyć, że pozostałe czynniki potencjalnego ryzyka w grupie 2B to: kawa, ekstrakt z liści aloesu, olej napędowy czy piklowane warzywa.
- Układ hormonalny – nie ma wielu opracowań na ten temat, niektórzy naukowcy podejrzewają jednak wpływ mikrofali na pracę tarczycy, wydzielanie hormonów przez nadnercza (reakcje stresowe), poziom melatoniny czy zaburzenia homeostazy glukozy. Wciąż jednak brakuje tu rozstrzygających dowodów.
- Układ rozrodczy – dotyczy to tylko mężczyzn, a problemem może być efekt termicznego oddziaływania na jądra. Naukowcy wciąż spierają się, czy trzymanie laptopa na kolanach oraz telefonu w kieszeni może mieć negatywny wpływ na jakość nasienia. Z pewnością nie pomaga ogrzewanie jąder gorącą baterią laptopa, ale to pozostaje bez związku z PEM.
WHO ocenia ryzyko
Światowa Organizacja Zdrowia stoi na stanowisku, że w przypadku mechanizmów oddziaływania PEM na człowieka wszystkie efekty zdrowotne z nim związane, również nowotwory, są konsekwencją podwyższenia temperatury. Oznacza to, że ekspozycja na pole elektromagnetyczne o natężeniu spełniającym limity określone w wytycznych rekomendowanych przez ICNIRP (Międzynarodowa Komisja ds. Ochrony Przed Promieniowaniem Niejonizującym) nie wydają się mieć jakichkolwiek znanych konsekwencji zdrowotnych.
Co istotne, stanowisko to dotyczy oczywiście nie tylko Polski, a ta – jako jedna z nielicznych w Europie – jeszcze do początku roku 2020 miała wyjątkowo ostrą politykę ochronną przed ewentualnym negatywnym oddziaływaniem pola elektromagnetycznego o częstotliwościach radiowych, nazywaną „zasadą ostrożności”. Regulacje dotyczyły maksymalnego poziomu pola elektromagnetycznego, metodologii pomiarowych, kontroli, przepisów środowiskowych i innych aspektów. 1 stycznia 2020 r. weszło rozporządzenie, które wyrównało polskie normy do standardów europejskich i wartości akceptowanych przez Światową Organizację Zdrowia. Celem zmiany jest większe pole manewru dla rozwoju technologicznego naszego kraju, podczas gdy górne limity PEM nadal są bezpieczne dla zdrowia.
Elektrowrażliwość?
Obok teorii na temat negatywnego wpływu PEM na poszczególne organy czy jego oddziaływania kancerogennego, naukowców zajmuje też zjawisko zwane elektrowrażliwością, a dokładniej – nadwrażliwością elektromagnetyczną (EHS – Electromagnetic HyperSensitivity). Niewielki ułamek populacji uważa, że jest w stanie wyczuwać pole elektromagnetyczne i reaguje na nie takimi objawami, jak ból głowy, przewlekłe zmęczenie, bezsenność, zaburzenia pamięci, szumy uszne, kołatanie serca, uderzenia ciepła, nudności czy zawroty głowy. Dotyczy to zarówno osób żyjących w zasięgu nadajników, jak i użytkowników telefonów komórkowych, WIFI, a nawet zwyczajnych urządzeń elektrycznych.
Uznaje się, że EHS jest schorzeniem idiopatycznym, czyli o niejasnej przyczynie. Charakterystycznym zjawiskiem u wielu pacjentów z EHS jest autodiagnoza poprzedzająca konsultację lekarską oraz brak wiary w opinie lekarzy. Część naukowców uważa, że eketrowrażliwość jest chorobą psychosomatyczną. Dowodzą tego chociażby badania wykazujące, że symptomy u chorych mają związek raczej z subiektywnie postrzeganą intensywnością pola elektromagnetycznego, a nie jego rzeczywistym natężeniem. Zjawisko to nazywa się efektem nocebo, czyli nieprzyjemnym odpowiednikiem placebo. Bez względu jednak na przyczynę, zjawisko EHS istnieje naprawdę, a pacjenci rozpoznający u siebie jego objawy naprawdę cierpią. Sami próbują leczyć się, usuwając ze swojego otoczenia wszelkie przedmioty mogące emitować promieniowanie elektromagnetyczne, niektórzy decydują się na psychoterapię.
Autor: Kamila Śnieżek
ZOBACZ TAKŻE:
Odmowa obsługi pacjenta bez maseczki w aptece? To nie takie proste!
Branżowe media obiegła informacja, przekazana przez sanepid szefowi Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Techników Farmaceutycznych, zgodnie z którą aptekarze mogą odmówić obsługi pacjentowi bez maseczki. Magazyn Aptekarski sprawdza, jakie umocowanie prawne ma takie twierd...
Czytaj więcej
