Jeśli przed wiekami wybuchały ciężkie epidemie dżumy, to właśnie za sprawą tych gryzoni. Parę wieków później zrehabilitowały się one stanowiąc materiał badawczy w wielu laboratoriach.
Amerykanin irlandzkiego pochodzenia Elmer Verner MacCollum (1879-1967), zatrudniony w stacji hodowlanej Wydziału Rolnego Uniwersytetu Wisconsin w Madison w Stanach Zjednoczonych zajmował się rolą tłuszczów w odżywianiu. Do swych badań zaś po raz pierwszy wykorzystał… szczury, budząc zresztą duże niezadowolenie okolicznych farmerów, zatroskanych o swoje zbiory. Otóż podając szczurom wyekstrahowane pożywienie MacCollum zauważył, że następuje u nich zahamowanie wzrostu i charakterystyczne zapalenie spojówek oka. Zaburzenia te znikały, jeśli zwierzętom podano mleko, masło lub tran. Pozwoliło to na przypuszczenie, że w produktach tych istnieje jakiś „czynnik” o charakterze wzrostowym.
Witamina B
Ponieważ w tym czasie nie znano jeszcze struktury tych związków, zaistniała konieczność jakiegoś ich rozróżnienia od siebie. W tym celu zdecydowano się wykorzystać litery alfabetu. W 1916 r. MacCollum i współpracownicy zaproponowali dla „swojego” czynnika pokarmowego rozpuszczalnego w tłuszczach nazwę „witamina A”.
Było to nawiązanie do już istniejącej nazwy innego „czynnika”, tym razem rozpuszczalnego w wodzie i usuwającego objawy choroby o nazwie „beri-beri” i nazwanego przez Kazimierza Funka w 1912 r. „witaminą” – od wyrazów łacińskich „vita” – życie i „amina” – związek organiczny, zawierający grupę aminową, pochodną amoniaku (a była to substancja występująca w otoczkach ryżu). Nazwa schorzenia zaczynająca się na literę „b” sprawiła, że taką też nazwę otrzymała ta „witamina” – vitamina B.
Może warto jeszcze dodać, że wymyślona przez Funka nazwa miała oznaczać: aminy życia – amina vitae = amina necessaria ad vitam.
Testy na zwierzętach
Ale wróćmy do naszych szczurów. Trzeba bezstronnie stwierdzić, że jakąś pozytywną rolę w tych badaniach szczury odegrały (i zresztą nadal odgrywają w laboratoriach badawczych). Człowiekiem zaś, który pierwszy wpadł na pomysł, aby badane substancje chemiczne – w nadziei, że mogą to być cenne leki - sprawdzać na zwierzętach, był Karol Gustaw Mitscherlich (1805-1871), profesor w Berlinie – zanim nie poda się ich ludziom chorym.
Pierwsze myszy
Co prawda (jak się wydaje), pierwszymi zwierzętami doświadczalnymi były myszy. To na nich Nikołaj Łunin (1853-1937) testował w Dorpacie wyniki swoich prac i doświadczeń robiąc pierwszy krok do wykrycia witamin.
No i nieoceniony Iwan Pawłow (1849-1937), rosyjski fizjolog (profesor Wojskowej Akademii Medycznej w Petersburgu), na psach „testował odruchy bezwarunkowe i warunkowe” (tu należy dodać, że prace Pawłowa miały duży wpływ na teorie tłumaczące zachowania się organizmów. Za swoje osiągnięcia w 1904 r. otrzymał nagrodę Nobla). A że testował na psach, to na jego wniosek – dla uczczenia wszystkich psów, które – znosiły przykrości doświadczeń – służąc rozwojowi medycyny, kazał wystawić… pomnik.
Zdjęcie z Muzeum Pawłowa w Rosji / 123rf
Chwała dla szczura
I tu dochodzę do sedna rzeczy: skoro można było zbudować pomnik psu, to dlaczego nie można zbudować go szczurowi? Przecież to zwierzę także odczuwa ból podczas przeprowadzanych na nim doświadczeń?!
Na koniec moich rozmyślań historycznych przypomnę, że – tak w ogóle – stawia się zwierzętom pomniki. W Kopenhadze w Danii jest pomnik bodajże czterech wołów „orzących” rolę (to stara legenda duńska i dotycząca wyspy o nazwie Zelandia). Pod Waterloo na usypanym kopcu jest pomnik lwa, odlany z armat francuskich zdobycznych po klęsce Napoleona tam właśnie odniesionej.
Bodajże w Sienie we Włoszech jest kolumna, na której szczycie jest wilczyca karmiąca Remusa i Romulusa (zwłaszcza ten drugi miał być założycielem Rzymu). A już nie mówię o orłach (bywa, że stylizowanych – jak przed wejściem do Muzeum w Rapperswilu w Szwajcarii), których nie zliczę, bo ich tyle (m.in. w Sopocie). A słynne gęsi kapitolińskie, to się wspomina do dziś. A stały się głośne już w IV w. p.n.e. W końcu swoim wrzaskiem – gęganiem – obroniły Rzym przed jego nocnym a niecnym zdobyciem.
Autor: dr hab. n. farm. Aleksander Drygas
