Wszystko zaczęło się od błędnego wydania morfiny – przez niewłaściwą osobę i w niewłaściwej dawce. Choć tak naprawdę źródła tej sprawy są znacznie głębsze. Tkwią w obsadzie kadrowej i w sposobie organizacji pracy jednej z jarocińskich aptek. Sprawa ta była tak bulwersująca, że na początku minionego roku emocjonowały się nią nie tylko branżowe media. Niedawno zakończył się kolejny jej etap. Wojewódzki inspektor farmaceutyczny wydał decyzję o cofnięciu zezwolenia aptece w Jarocinie, o czym pisaliśmy w ostatnich dniach. Na tym jednak sprawa się nie kończy.
Półtora roku temu techniczka farmaceutyczna z jednej aptek w Jarocinie, wydała morfinę w dziesięciokrotnie wyższej dawce niż przepisana przez lekarza. Pacjentka kilka dni później zmarła. Podmiot prowadzący aptekę zwolnił techniczkę, ale i kierowniczkę apteki. Sprawą zajął się Wojewódzki Inspektorat Farmaceutyczny w Poznaniu i prokuratura.
W toku kontroli przeprowadzonej przez WIF ujawniono szereg nieprawidłowości. Właściciel apteki w swoich wyjaśnieniach winę za ich wystąpienie zrzucał na zwolnioną już z pracy kierowniczkę. Z zeznań kierowniczki wyłaniał się zupełnie inny obraz sprawy. Wynikało z nich, że właściciel czy też jego pracownicy nie reagowali skutecznie na informacje od kierowniczki co do problemów kadrowych czy organizacyjnych w aptece. Dlatego WIF wydał decyzję o cofnięciu zezwolenia aptece w Jarocinie.
- Nie zamyka to sprawy – podkreśla jednak Grzegorz Pakulski, wojewódzki inspektor farmaceutyczny w Poznaniu. – Podmiot zapewne odwoła się od tej decyzji do głównego inspektora farmaceutycznego. Ma na to miesiąc. Potem GIF będzie badał sprawę. W zależności, jak oceni przedłożone mu dokumenty, podejmie decyzję o utrzymaniu lub uchyleniu decyzji pierwszej instancji. Nie można określić, ile to postępowanie potrwa. Nawet jednak utrzymanie przez GIF w całości decyzji o cofnięciu zezwolenia nie zamyka sprawy. Podmiot może się dalej odwołać do WSA w Warszawie, a potem do NSA. Na ostateczne rozstrzygnięcie sprawy trzeba więc jeszcze poczekać. Trudno przewidzieć, jak długo.
Nie zmienia to faktu, że pierwszy etap postępowania w tej sprawie został zakończony, a stan zastały w aptece i wnioski wyciągnięte przez WIF na ich podstawie właściciela apteki raczej nie cieszą.
Jednoznaczna, stąd cofnięcie zezwolenia
W ocenie wielkopolskiego inspektora sprawa jest jednak jednoznaczna, dlatego wydał decyzję o cofnięciu zezwolenia. Przypomnijmy. Członek rodziny pacjentki przyszedł do jarocińskiej apteki z receptą. Była to receptę na morfinę. Zrealizowała ją techniczka farmaceutyczna, choć – nie będąc farmaceutką – nie miała uprawnień do wydawania leków narkotycznych. A jednak zalogowała się w systemie aptecznym loginem i hasłem kierowniczki apteki, która była wtedy na urlopie.
Wszystko to działo się w sobotę. W niedzielę i poniedziałek apteka była zamknięta, we wtorek po urlopie kierowniczka wróciła do pracy. Kontrolując recepty i książkę narkotyczną, wykryła pomyłkę. Ujawnia, że techniczka wydała dziesięciokrotnie wyższą dawkę leku. Pacjentka już wtedy nie żyła. Dalsze wypadki były następujące. Jeszcze tego samego dnia do miejscowości, w której mieszkała pacjentka, przyjeżdża techniczka. Wypytuje pacjentów o chorą, ale do jej domu nie zachodzi. Nie informuje też nikogo o pomyłce. Kilka kolejnych dni później do domu pacjentki jedzie kierowniczka, tłumaczy, że na recepcie był pomylony numer PESEL i zabiera lek do utylizacji. Tak to w każdym razie zapamiętuje córka pacjentki. Tyle że kierowniczka nie była już kierowniczką apteki – została wraz z techniczką zwolniona po tym, jak ujawniła błąd.
Sprawa głośna stała się dopiero po kilku tygodniach. Została opisana przez TOK FM. Gdy do tego doszło okazało się, że już zajmuje się nią wojewódzki inspektor farmaceutyczny. Teraz poznaliśmy wyniki kontroli i decyzję, na mocy której uchylił zezwolenie aptece, w której doszło do tego błędu.
W związku z podejrzeniem
Kontrolę rozpoczęto w związku z podejrzeniem, że przedsiębiorca przestał spełniać warunki wymagane do prowadzenia apteki, określone w zezwoleniu (utrata rękojmi). W jej toku ustalono szereg nieprawidłowości w zakresie:
- realizacji recept na preparaty zawierające środki odurzające,
- uprawnień do ich realizowania (wydawanie preparatów zawierających środki odurzające przez technika farmaceutycznego),
- prowadzonej ewidencji środków i substancji psychotropowych,
- zapewnienia warunków przyjmowania i przechowywania produktów leczniczych, wyrobów medycznych, kosmetyków i suplementów diety (przechowywanie w pomieszczeniu archiwum, wykorzystywanie pomieszczeń komory przyjęć jako magazynu),
- przyjmowanie dostaw do apteki w komunikacji apteki,
- nieoddzielania w kilku przypadkach w ekspedycji i/lub magazynie rozdziału suplementów diety i/lub wyrobów medycznych od produktów leczniczych,
- nadzoru nad terminami ważności produktów leczniczych (przechowywanie w magazynie produktów leczniczych przeterminowanego preparatu zawierającego substancje psychotropową obok leków o prawidłowym terminie ważności,
- wykonywania działań zabezpieczających w sprawie wstrzymania/wycofania serii produktu leczniczego w obrocie (brak w kilku przypadkach sporządzenia przez kierownika apteki raportu o podjętych działaniach zabezpieczających),
- przechowywania surowców farmaceutycznych i nadzoru nad nimi (nieprawidłowe przechowywanie surowców wymagających temperatury przechowywania od 5 do 15 st. C, brak wpisu daty otwarcia pojemnika z lekiem w przypadku preparatów wykorzystywanych jako surowce farmaceutyczne do sporządzania leków recepturowych, których wykorzystywanie po otwarciu pojemnika jest ograniczone w czasie),
- wydawania leków o kategorii dostępności Rp (wydawania ich bez wymaganej recepty),
- realizacji zapotrzebowań,
- prowadzenia ewidencji zrealizowanych zapotrzebowań dla podmiotów wykonujących działalność leczniczą (brak ewidencji).
W opinii WIF te nieprawidłowości stanowiły podstawę do uznania, że przedsiębiorca przestał spełniać warunki zezwolenia. Wszczęto więc postępowanie administracyjne dotyczące cofnięcia tej aptece zezwolenia.
Właściciel – winna kierowniczka
Wezwany do złożenia wyjaśnień przedsiębiorca odniósł się do ustaleń inspekcji. W jego opinii, organizacja pracy w aptece należy do obowiązków kierownika apteki, więc to kierowniczka apteki w Jarocinie powinna zadbać o to, by żaden inny pracownik apteki, bez jej wyraźnej zgody nie zamawiał i nie wydawał leków, szczególnie narkotycznych i psychotropowych, a także przechowywał je w sposób gwarantujący prawidłowe zabezpieczenie.
„Gwarantem prawidłowego funkcjonowania apteki w tym obszarze jest wyłącznie kierownik apteki i on zobowiązany jest zapewnić, aby pozostali pracownicy stosowali się do obowiązujących przepisów prawa. Co istotne, były kierownik apteki nie mógł przenieść odpowiedzialności na innych pracowników apteki, dlatego też właściciel apteki, tj. spółka (…) miał prawo oczekiwać, iż kierownik apteki zapewni prawidłową organizację pracy, zgodnie z nałożonymi obowiązkami.” – przeczytać można fragment tego wyjaśnienia w decyzji WIF.
Co do nieobecności farmaceuty w aptece, przedsiębiorca napisał, iż „zgodnie z wypracowaną praktyką, z odpowiednimi wyprzedzeniem kierownik apteki zgłasza dni, w których w obsadzie apteki brakuje magistra farmacji (lub innego pracownika) i na podstawie tej informacji właściciel apteki organizuje wsparcie lub informuje kierownika apteki o konieczności zamknięcia apteki”. Dodał też, że ta procedura nie była przez byłą kierowniczkę apteki kwestionowana oraz że apteka przez cały okres funkcjonowania posiadała obsadę na odpowiednim poziomie, umożliwiającym prawidłowe funkcjonowanie. Jako winnego innych ujawnionych przez inspekcję nieprawidłowości, przedsiębiorca również wskazał w związku z tym byłą kierowniczkę.
Przełożeni wiedzieli
Te wyjaśnienia nie znalazły potwierdzenia w faktach. W toku postępowania o cofnięcie zezwolenia ustalono bowiem, że przedsiębiorca nie zapewniał obecności farmaceuty w godzinach pracy apteki. Nieprawdą okazało się, m.in. że apteka zawsze posiadała obsadę na odpowiednim poziomie. Potwierdziło to zeznanie byłej kierowniczki apteki. Jak zeznała, w aptece wielokrotnie występowały problemy kadrowe, a jej bezpośredni przełożeni wiedzieli o tym, że podczas jej urlopów, wolnych dni za soboty, dyżury czy szkolenia, apteka funkcjonowała bez farmaceuty.
Farmaceutka wyjaśniła, że nie zgłaszała braku farmaceuty w godzinach popołudniowych, bo wiedziały o tym konkretne osoby i działy spółki, a takie sytuacje zdarzały się praktycznie codziennie. Innymi słowy – przedsiębiorca będący właścicielem apteki doskonale zdawał sobie sprawę z braków kadrowych w aptece. Co więcej, choć twierdził, że prowadził aktywnie rekrutację do apteki, w praktyce jego działania były nieefektywne, bo nie skutkowały zatrudnieniem dodatkowego farmaceuty.
Była kierownicza zeznała też, że jej bezpośredni przełożony nie wyrażał zgody na zatrudnienie magistra we wszystkich godzinach czynności apteki, tłumacząc to kosztami. Nie było również opracowanego trybu postępowania w przypadku braku farmaceuty, choć była procedura dotycząca umów zlecenia dla magistrów, techników i pomocy aptecznej. Procedura ta nie prowadziła jednak do zapewnienia wymaganej obsady – jak zeznała była kierowniczka – ale do wyszczególniania sumy godzin, która według grafiku brakuje do obstawiania godzin magisterskich. Prowadziło to do dalszych naruszeń prawa. Konkretnie art. 91 Prawa farmaceutycznego. I spowodowało, że techniczka farmaceutyczna będąc sama w aptece, wydała lek odurzający, choć nie miała ku temu uprawnień. Lek wydała też niezgodnie z ordynacją, w dawce dziesięciokrotnie wyższej niż przepisana. Ten fakt został już wcześniej potwierdzony w toku działań, których przyczyną była śmierć pacjentki. Ustalono wtedy jednak, że lek wydała – w każdym razie według wydruków otaksowania recepty i pieczątki na rewersie recepty oraz podpisu – ówczesna, a teraz już była kierowniczka apteki.
Hasło poznawał każdy
W toku kontroli szukano więc odpowiedzi na pytanie, jak to mogło się wydarzyć. Była kierowniczka zeznała, że system komputerowy apteki był tak skonfigurowany, że technicy farmaceutyczni mogli się w nim swobodnie logować. „Nie było żadnej blokady. Hasło logowania do systemu kierownika apteki funkcjonowało od kilkunastu lat i poznawał je każdy nowy pracownik, któremu kazano pracować na haśle kierownika apteki dopóki nie uzyskał umowy o pracę. Podmiot prowadzący aptekę sam wprowadzał zasady posługiwania się hasłem kierownika apteki przez innych pracowników, dotyczyło to również technika stażysty, który realizował recepty na imię i nazwisko kierownika apteki…” – przeczytać można w decyzji WIF o uchyleniu zezwolenia.
Była kierowniczka w swych zeznaniach tłumaczyła też ujawnione podczas kontroli nieprawidłowości dotyczące przyjmowania czy przechowywania leków. Wyjaśniła, że zgłaszała przedsiębiorcy uwagi odnośnie niedostosowania pomieszczeń do ich funkcjonalności, w tym zbyt malej powierzchni magazynu. Z jej zeznań wynikało, że problemy te były wynikiem podpisywania przez podmiot prowadzący aptekę umów z domami pomocy społecznej, co powodowało zwiększenie się stanu magazynowego apteki i w konsekwencji niemożność prawidłowego rozmieszczenia magazynowanych produktów.
Drugą przyczyną tego stanu rzeczy było wprowadzenie do sprzedaży bardzo dużych ilości produktów własnych. Wskutek uwag odnośnie tej sytuacji, podmiot prowadzący aptekę powołał tzw. super kierownika apteki, czyli osobę, która miała pracować z magazynem i pomóc przy organizowaniu czasu pracy w aptece. WIF ocenił, że praca super kierownika nie wpłynęła na poprawę organizacji pracy, skoro produkty przechowywane były w pomieszczeniach do tego nie przeznaczonych.
Na finał przyjdzie poczekać
WIF jako niezasadny uznał wniosek przedstawiciela przedsiębiorcy, o dokonanie oceny jego działalności z uwzględnieniem innych prowadzonych przez niego aptek. Wyjaśnił, że ocena dawania rękojmi należytego prowadzenia apteki ma charakter podmiotowy, oceny pracy apteki nie można więc dokonywać przez pryzmat całej jego działalności gospodarczej. Prowadziłoby to jedynie do bezpodstawnego przedłużania prowadzenia sprawy – ocenił WIF.
Za kilka lub kilkanaście dni powinno być wiadomo, czy zgodnie z przewidywaniami WIF, spółka będąca właścicielem apteki, odwoła się od jego decyzji. Jeśli tak się stanie, na rzeczywisty finał sprawy przyjdzie jeszcze poczekać. Biorąc pod uwagę możliwości odwoławcze – zapewne bardzo długo. Ile dokładnie? Tego nie sposób dziś ocenić. Choć, teoretycznie, sprawa wydaje się prosta. Przedsiębiorca podpisał się pod protokołem kontroli, a tym samym z zaprezentowanym w nim stanem rzeczy. Przyznał więc, że nieprawidłowości występowały w jego aptece. Chciał, co prawda dowieść, że są one winą byłej kierowniczki, ale postępowanie prowadzone przez WIF nie potwierdziło tych sugestii.
Nieznane są jeszcze natomiast policyjne ustalenia w tej sprawie. Miały one prowadzić do wyjaśnienia, czy pacjentka jarocińskiej apteki zmarła wskutek zastosowania wydanego z niej leku.
Autor: Małgorzata Grosman
ZOBACZ TAKŻE:
Finał sprawy jarocińskiej apteki - WIF cofnął jej zezwolenie na działalność
Wojewódzki Inspektorat Farmaceutyczny w Poznaniu wycofał koncesję jednej z aptek ogólnodostępnych w Jarocinie (woj. wielkopolskie). To efekt postępowania przeprowadzonego po tym, jak pacjence wydano niewłaściwy lek, wskutek czego kobieta zmarła.
Czytaj więcej
Apteka bez magistra? - reportaż TOK FM
Michał Janczura, reporter radia TOK FM w swoim reportażu „Morfina” opisał sytuację z jarocińskiej apteki, w której technik farmacji wbrew uprawnieniom błędnie wydał 10-krotnie większą dawkę tego narkotyku. Tym razem reporter przyjrzał się podobnym sytuacjom w reportażu p...
Czytaj więcej
