Dwa lata temu w Australii wprowadzono opiekę farmaceutyczną w leczeniu ran. Aptekarze przyjmują pacjentów z ranami ostrymi i przewlekłymi, zmieniają opatrunki i dostarczają wiedzę w zakresie opieki nad raną. Antyseptyka i nowoczesne środki opatrunkowe to jednak codzienność również polskich farmaceutów, gdyż pacjenci z ranami pojawiają się także w naszych aptekach – choć jeszcze nie tak oficjalnie, jak w Australii.
Pacjenci z ranami pojawiają się w aptekach z różnych powodów, a najczęstszym jest prawdopodobnie łatwiejszy dostęp do farmaceuty niż lekarza. Badania opinii publicznej wykazują, że aż 90 proc. Polaków deklaruje pełne zaufanie do wiedzy i umiejętności zawodowych aptekarzy, nic dziwnego więc, że z niektórymi problemami przychodzą prosto do „pani magister”, zamiast ustawiać się w kolejce do rejestracji medycznej. Rany, które pokazują farmaceutom, to świeże rany powstałe w wyniku niedawnego urazu lub niegojące się prawidłowo rany przewlekłe.
Ostra czy przewlekła?
Pierwszym krokiem, jaki powinien poczynić farmaceuta, widząc pacjenta z raną, jest ustalenie jej rodzaju. Może to być rana ostra (leczona do kilku tygodni) lub rana przewlekła (która nie goi się w ciągu kilku tygodni mimo podjęcia profesjonalnego i właściwego leczenia), rana powierzchowna uszkadzająca tylko wierzchnią warstwę skóry, rana głęboka przekraczająca warstwę podskórną tkanki tłuszczowej lub drążąca, przenikająca do głęboko położonych organów lub jam ciała.
Znaczenie ma mechanizm jej powstawania (np. rany cięte, kłute, kąsane, amputacyjne, chemiczne lub termiczne, a także jako powikłanie niektórych chorób) oraz faza gojenia się rany i jej ewentualne zanieczyszczenie. Tutaj znaczenie ma wiek pacjenta, choroby współistniejące, stosowane dotychczas leki i opatrunki oraz inne czynniki wpływające na utrudnione gojenie. Choć farmaceuta nie zawsze dysponuje wystarczającą ilością czasu, wywiad z potrzebującym pomocy pacjentem może być kluczowy dla właściwego rozpoznania urazu i podjęcia właściwej decyzji odnośnie leczenia i pielęgnacji rany.
Głównym celem pierwszej pomocy w przypadku ran ostrych jest zapobieganie nadmiernej utracie krwi oraz zmniejszenie ryzyka zanieczyszczenia i zakażenia rany. Ranę ostrą należy więc oczyścić, zdezynfekować (np. płynem lub żelem z oktenidyną i fenoksyetanolem) i zabezpieczyć jałowym opatrunkiem, a w przypadku mocnego krwawienia zastosować ucisk. Jeśli rana znajduje się np. na ręce lub nodze, opatrunek można zabezpieczyć zwykłym bandażem, w trudniejszych miejscach przydatna będzie opaska kohezyjna lub opatrunki z plastrem.
W przypadku zastosowania opatrunku zawierającego substancję przeciwbakteryjną, musi być ona biozgodna z użytą wcześniej substancją dezynfekującą – antyseptyków na bazie jodu nie można używać z opatrunkami zawierającymi srebro, nie wolno też łączyć działania antyseptyków zawierających oktenidynę i jod – zachodzi reakcja chemiczna uwalniania czystego jodu. Ponadto, jeśli krwawienie jest bardzo obfite, w ranie znajduje się ciało obce lub rana powstała w wyniku otwartego złamania, zdarzenie należy potraktować jak wypadek i wezwać do pacjenta pogotowie, udzielając mu pierwszej pomocy, aż do czasu przybycia ratowników.
„Nie wygoiło się”
W przeciwieństwie do ran ostrych, większość ran przewlekłych nie powstaje w wyniku działania mechanicznego, lecz są skutkiem ciężkich chorób. Rany przewlekłe, z którymi może zetknąć się farmaceuta w swojej praktyce, to m.in. rany odleżynowe, powikłane rany pooperacyjne, owrzodzenia typowe dla zespołu stopy cukrzycowej, owrzodzenia nowotworowe, owrzodzenia żylne goleni i inne. Istnieje wiele powodów, dla których proces gojenia przeciąga się i wikła. Dla łatwiejszego zapamiętania najważniejszych z nich stworzono skrót DIDN’T HEAL, czyli z ang. „nie wygoiło się”, w którym kolejne litery oznaczają: D – cukrzyca (diabetes), I – infekcja, D – leki (drugs), N – niedożywienie, T – tkanka martwicza, H – hypoxia, E – napięcie na brzegach rany (excesive tension), A – inna rana (another wound), L – niska temperatura (low temperature).
Kluczowymi lokalnymi barierami dla procesu gojenia się ran jest nadmierny wysięk, zainfekowanie rany wielolekoopornymi patogenami określanymi jako MDRO (Multidrug-Resistant Organisms) oraz tworzony przez nie biofilm – struktura, w głębi której mogą ukryć się przed działaniem substancji przeciwdrobnoustrojowych, w tym również podawanych ogólnoustrojowo antybiotyków.
Aż 90 proc. ran przewlekłych charakteryzuje się obecnością biofilmu, a ich leczenie wymaga specjalistycznych opatrunków, które cechuje m.in. zdolność utrzymywania właściwej temperatury i wilgotności między raną a opatrunkiem oraz usuwania nadmiaru wysięku i toksycznych cząsteczek (niektóre opatrunki zamieniają wysięk w żel), zabezpieczanie rany przed inwazją mikroorganizmów i ułatwianie właściwej wymiany gazowej z otoczeniem.
Na aptecznych półkach jest obecnie mnóstwo nowoczesnych produktów, do wyboru są m.in. opatrunki poliuretanowe w postaci błony półprzepuszczalnej, zalecane np. w leczeniu odleżyn, absorbujące wysięk i izolujące termicznie ranę gąbki poliuretanowe, wysoce uwodnione hydrożele, które wspomagają oczyszczanie rany i usuwanie tkanek martwiczych czy hydrofiber utrzymujący wilgotne środowisko dla ran zainfekowanych. Utrzymanie rany w wilgotnym środowisku to stosunkowo nowa zasada, przez zeszłe stulecia dążono raczej do osuszenia każdej rany. Dziś wiadomo, że wilgoć sprzyja naturalnym procesom oczyszczania rany, regeneracji uszkodzonych wcześniej tkanek, zmniejsza dolegliwości bólowe i nawet dwukrotnie przyspiesza gojenie.
Kiedy do lekarza?
Udzielając porad pacjentowi z przewlekłą raną, zawsze trzeba brać pod uwagę nie tylko aktualny stan jego rany, ale też przyczyny, które doprowadziły do jej powstania. Czasami konieczne będzie nakierowanie pacjenta na wizytę u lekarza, który zajmie się leczeniem choroby podstawowej, czyli np. cukrzycy, alergii, niewydolności krążeniowej czy otyłości. W przypadku odleżyn nie wystarczy leczenie nawet najnowocześniejszymi opatrunkami, jeśli nie zlikwiduje się powodu jej ciągłego odnawiania się, czyli ucisku – najlepiej poprzez użycie odpowiednich, materaców czy poduszek oraz częstego ułatwiania zmiany pozycji ciała u osoby leżącej.
Aby nie zagubić się w gąszczu nowoczesnych preparatów i polecać pacjentom wyłącznie te najskuteczniejsze w konkretnych przypadkach, warto korzystać ze szczegółowych poradników przygotowywanych przez producentów (przysyłanych do aptek wraz z zamówionymi preparatami) oraz brać udział w organizowanych przez nich e-szkoleniach. Informacji o bezpłatnych wykładach online można szukać m.in. na stronach okręgowych izb aptekarskich.
Autor: Kamila Śnieżek
Tekst pochodzi z lipcowo-sierpniowego wydania "Magazynu Aptekarskiego". Całe wydanie (plik PDF) jest dostępne TUTAJ.
ZOBACZ TAKŻE:
Siarka w recepturze aptecznej
O recepturze aptecznej krążą wśród farmaceutów różne opinie. Wiele z nich twierdzi, że odeszła już dawno do lamusa. Część jednak uważa, że to idealny sposób na zindywidualizowanie terapii pacjenta. Aby “odczarować” złą sławę receptury, w poniższym artykule, weźmiemy pod ...
Czytaj więcej
Pomoc pacjentowi z zespołem suchego oka
Wspólnym mianownikiem zaburzeń, które zalicza się do obrazu klinicznego zespołu suchego oka jest nieprawidłowe nawilżenie powierzchni oka. Jego objawy wynikają m.in. z niedoboru wydzieliny łzowej lub nieprawidłowej struktury filmu łzowego. Kto jest najbardziej narażony n...
Czytaj więcej
